1978 yılında maddenin ya da ışığın nasıl hareket edeceğini ve kendisini nasıl düzenleyeceğini araştırmak için “Wheeler'ın gecikmiş seçim deneyi" adıyla bir teori ortaya atılmış, fakat o zamanlarda gerçekleştirilmesi imkansız olarak lanse edilmişti.
Geleneksel görüşe göre madde, kendi ölçümümüzden bağımsız bir dalga ya da parçacık gibi hareket eder. Fakat kuantum mekaniği, bize maddenin davranışının dalga ya da parçacık benzer olduğunu düşünmeden tek kıstasın bu davranışı deneyden sonra yaptığımız hesaplamayla ilgili olduğunu söyler. Andrew Truscott ve Roman Khakimov isimli iki Avustralyalı bilim insanı, yaptıkları son deneyle tam da bu sorunu açığa kavuşturmak istediler.
İki bilim insanının üstlendiği deneyde, ilk etapta bir grup helyum atomunu Bose-Einstein yoğuşması olarak isimlendirilen bir durumda askıda tutmayı başarıp, ardından geriye bir tek helyum atomu kalana kadar atomların sayısı azaltıldı. Bu atom, daha sonra karşılıklı olacak şekilde yansıtılan iki lazer ışınının arasına bırakıldı.
Helyum atomu da olaya dahil olunca lazer ışınları dağınık bir vaziyette, sanki ızgaradan geçerek yayılıyormuş gibi reaksiyon göstermeye başladı. Sonra bir başka lazer ışınları tekrar birleştirmek için dahil edildi ve helyum atomu, kuantum düzeyinde iki farklı yol izliyormuş gibi göründü. Daha sonra eklenen lazer sistemden tekrar çıkarıldıktan sonra ise helyum atomunun tekrar bir tek yol izlediği gözlemlendi.
Truscott, deneyle ilgili şu anlaşılır açıklamada bulunmuş: "Eğer atomun belirli bir yol ya da yollar izlediğine inanırsak, deneyin sonunda yapılan gözlemin, atomun geçmişini değiştirdiğini kabul etmek zorundayız. Atomlar A'dan B'ye hareket etmezler. Onların dalga ya da parçacık benzeri hareketi yalnızca yolculuklarının sonunda yapılan ölçümlerle gerçeklik kazanır."
Sonuç olarak bir atomun yolculuğu esnasında bir tek yol mu yoksa iki farklı yol mu izlediğiyle ilgili yapılan deney sonucunun ölçüm çeşidine göre farklılık göstermesi, gerçek olarak bildiğiniz şeyin gözlemlenmediği durumlarda aslında var olmadığını kanıtlamaktadır. Bu keşfin doğru bildiğimiz her şeyi sorgulanır hale getirmesine sebep olduğunu belirten Truscott, son olarak şu açıklamada bulunuyor: "Deney, bizim gözlem araçlarımızın her şey olduğunu kanıtlıyor. Kuantum seviyesinde, eğer ona bakmıyorsanız, gerçeklik mevcut değildir."
