Mimari bakımdan ele alacak olursak; Panoptikon, merkezi bir kontrol kulesi üzerine inşa edilmiştir. Sekizgen şeklinde bölmelerden oluşur ve kuleden tüm hücreler görünmektedir. Fakat hücredekiler ise, denetim kulesini görememektedir. Kulede hiç kimse bulunmasa bile, mahkumlar gözetlendiklerini düşünür ve bu baskıyı üzerlerinde hissederler.
Panoptikon: Görünmeyen Gözlerin Denetimi
Micheal Foucault, söz konusu kavrama daha felsefi bir manada yaklaşmıştır. Eserlerinin bir bölümünde bu yapıyı değerlendirmiştir. Hapishanenin Doğuşu (Discipline and Punish, 1975) kitabında bu fikri detaylı bir biçimde ele alır. Foucault, Panoptikon fikrinin modern kuvvetin temelini oluşturduğunu düşünür. Bu fikir bir görünürlük sahası oluşturur ve bunu bir iktidar aracı olarak tanımlar. Panoptikon, gözetim altında tutulan her insan için bir iktidar işlevi görmektedir.
Mahkumlar devamlı gözetim neticesinde; bir yandan iktidar ilişkisinin kendisini bireyden uzaklaştıran, öbür yandan ise ona maruz kalanları bireyleştiren bir kişisel olmayan iktidar ilişkisinin tuzağına düşerler.
Jeremy Bentham, görünmeyen gözler tarafından takip edilme düşüncesinin, sosyal düzenin ve kontrolün güçlenmesine yardımcı olacağını ve bunun da çoğu yapıyı etkileyebileceğini savunmuştur.
Jeremy Bentham: “Ahlaki değerler reforme edildi. Sağlık hizmetleri korundu. Endüstri canlandırıldı. Dağınık talimatlar tek bir mimari fikir üzerinde cisim buldu.”
Nitekim Micheal Foucault da bakış açısını genişletti. Gözetimin genişlemesini; hiyerarşi, disiplin ve modern toplum sınıflandırmaları içindeki temel gelişme olarak saydı.
(Bireyler, her geçen gün biraz daha, kişisel olmayan kurumlar karşısında düzen ve denetime bağımlı hale geleceklerdir.)
Düşünceler soyut olsa da, bu 'sürekli gözetleniyorum' hissi; günümüzde sadece akıl hastaneleri ve çalışma kamplarındaki insanlarda değil, toplumun hemen her kesiminde mevcut ne yazık ki.
