Dünya, kitle iletişim araçlarının değişimiyle pek çok şeye hazırlıksız yakalandı. Özellikle de 2016 ABD Başkanlık Seçimleri sırasında yaşananlar gösterdi ki sosyal medya, ülkelerin iç yapısına karışmak için dış örgütlere ve aktörlere açık kapı bırakıyordu. ABD’deki seçimler sırasında sosyal medyada, Rus kaynaklı asılsız haberlerle Trump’ın rakipleri karalanmıştı. Bu durum, dünyadaki diğer ülkeler için bir tehdit olarak ele alındı, çünkü internet dünyasında siyasi sınırlar geçersizdi.
Ülkemizde de pek çok yalan haberin yayınlandığını, paylaşıldığını görüyoruz. Bu haberlerin illa ki bir seçim döneminde paylaşılmasına da gerek yok. Örneğin askeri operasyonlar sırasında sosyal medyada pek çok asılsız görüntü paylaşılıyor. Bu asparagasların kaynağı da genelde terör örgütleri ya da dışarıdan destek alan ajanslar oluyor. Hal böyle olunca Türkiye’nin yalan haberlere ne oranda maruz kaldığı, bu haberlere duyulan güvenin ne kadar olduğu, kaç kişinin okuduğu haberin kaynağını sorguladığı ve haberlerin nereden ulaştırıldığı da merak konusu oluyor.
2018 yılının yalan haber bilonçosunu 37 ülkede araştıran Reuters Institute for the Study of Journalism, Dijital Haber Raporu’nu yayınladı. Raporda Türkiye’ye ilişkin tespitler, Teyit.org tarafından düzenlendi. Okuyucuların, dinleyicilerin ve izleyicilerin istatistikleri, davranışları, internet ortamındaki yanlış bilgiye karşı gelişen refleksin ne durumda olduğu da rahatça anlaşılıyor.
Türkiye’nin haber kaynaklarını sorgulama, yalan haberlerin paylaşımı, habere inanma ve paylaşma durumları şu şekilde ortaya çıktı:
- Türkiye, WhatsApp’ı bir haber alma kaynağı olarak en çok kullanan 4. ülke oldu. (İlk üçte sırasıyla Malezya, Brezilya ve İspanya var)
- Yaklaşık her 3 kişiden 1’i haber kaynağı olarak WhatsApp’ı tercih ediyor (%30). Bu oranlar 2017 araştırmalarında %25, 2016’da ise %17’diydi. Yani WhatsApp bir haber uygulaması olmamasına karşın oradan gelen mesajlara, grup paylaşımlarına ciddi bir güven artışı var. Okuyucular sorgulamıyorlar.
- Türkiye’de halkın %65’i siyasi görüşlerini sosyal medyada dile getirmenin, başlarına bela getireceğini düşünüyor. Bu oran, dünyanın en yüksek oranı olarak göze çarpıyor. Yani görüş paylaşımına ilişkin endişede dünya birincisiyiz.
- Türkiye’de “Gördüğüm habere güvenirim” diyenlerin oranı %38 olup, kendi seçtiği kaynaklara güvenenlerin oranları ise %43 olarak açıklandı. Bu oranlardaki minik fark, insanların kendi seçtikleri kaynaklara güven sorunu yaşadıklarını gösteriyor.
- Türkiye’nin en güvenilir haber kaynakları sırasıyla Fox TV, NTV, CNN Türk, Cumhuriyet ve Sözcü
- Türkiye’de sosyal medya kaynaklı haberle güven %33 oranında. Bu oran dünya genelinde %23. Dünya ortalamasının %10 üzerindeyiz. Bu da yalan haberlerin etkisini arttırıyor.
- İnternette karşılaşılan bilgilerin doğruluğundan endişelenen kişilerin oranı ise %60. Yani geri kalan kısım, internetteki bilgileri sorgusuz sualsiz doğru kabul ediyor.
- Ülkemiz, haftada en az bir kez yalan haberle karşılaştığını söyleyen kişilerin oranında dünya birincisi. Her iki kişiden birisi sahte habere denk geldiğini dile getiriyor.
- Her 10 kişiden yaklaşık 7’si, yalan haberlere karşı devlet desteğinin artması gerektiğini düşünüyor.
Bu sonuçlar ortaya koyuyor ki, ülkemizde açık fikir beyanı için sosyal medya platformlarından en kapalı olanı WhatsApp tercih ediliyor. İnsanların yarısından fazlası yalan haberlerden endişe duyuyor, bu oranın büyük bir kısmı da devletin bu işe el atması gerektiği görüşünde.
Araştırmadaki örneklem, Türkiye’nin şehirli nüfusundan seçildiği için kırsal bölgelerde haber kaynaklarına ilişkin rakamların değişebileceğini de belirtelim. Okuduğunuz bir habere karşı ne kadar güven duyduğunuzu yorumlar kısmından bize aktarabilirsiniz.
