20 yıl önce, başta ABD olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerinde bağırsak enfeksiyonlarına dair şikayetler ciddi bir oranda artmaya başladı. Binlerce insan, şiddetli sancılarla hastanelere koşmaya devam ediyordu. “Clostridium difficile” adı verilen bir bakteri hızla yayılıyor, hastalık kontrol ve önleme merkezleri duruma el atmaya çalışıyorlardı. Bakteri sadece 2000 yılında yaklaşım yarım milyon Amerikalı’ya bulaştı ve bunlardan 29 bini hayatını kaybetti.
Bilim insanları bu korkunç salgının altında RT027 ve RT078 kod adlı iki ribozom keşfettiler. Fakat hangisinin tehditkar oluğu konusunda spekülasyonlar çıkmaya başladı. Araştırmalar devam ederken, binlerce insanın katili olan bakterinin çoğu antibiyotiğe karşı direnç geliştirdiği fark edildi.
Ancak bilim insanları tıp literatürlerinie 80’li yıllarda geçen C. Diff bakterisinin, daha önce de antibiyotiklere karşı dirençli olduklarının keşfedildiğini anladılar. Öyleyse aradan geçen yıllara rağmen böyle bir tehdit nasıl önemsenmemişti? Bu işte kesinlikle tahmin edilemeyen bir faktör olduğu açıktı.
Yapılan son araştırma, bu esrarengiz unsuru ortaya çıkarttı. Tahmin edilenden daha belirsiz olması korkutsa da C. Diff bakterileri antibiyotiklere karşı savunma sistemlerini yeni kazanmamışlardı. Bu bakterilerin bir anda hızla yayılması, çok masum ve zararsız bir şeker türüne bağlıydı. Bu şeker dondurmalarda bolca rastlanan şeker türlerinden birisiydi. Hikayenin bir kısmı, 1990’lı yıllar Japonya’sına kadar gidiyordu.
Mutasyona uğrayan katil bakteri ve yapay şeker:
O yıllarda gıda bilimcileri, “trehaloz” adı verilen bir şekeri daha ucuza mal etmenin yollarını arıyorlardı. Bu şeker yapısı itibariyle iki glikoz molekülün bir araya gelmesinden oluşan, doğal ortamda fazlasıyla rastlanan bir mineraldi. Mantarlar, bitkiler, omurgasız canlılar ve insanlarda çok çok az miktarlarda bulunuyordu. Hatta kuşların uzun süreler kanat çırpmak için ihtiyaç duyduğu enerjiyi sağlayacak kadar muhteşem bir yapıdaydı.
Trehaloz, molekülleri arasındaki güçlü bağı sayesinde parçalanması son derece zor olan, hatta asidik koşullarda bile direnç sağlayan bir şekerdi. Aynı zamanda parçalandığında hücreleri koruyan, bir jel katmanı bile oluşturabiliyordu. Gıdalarda hafif bir tatlandırıcı, nem tutucu, koyulaştırıcı ve dengeleyici olarak kullanılabilirdi. Ancak sorun şu ki oldukça pahalıydı, kilosu en az 700 dolarlık bir etikete sahipti.
Japonya'da bulanan Hayashibara adındaki bir kimya şirketindeki bilim insanları, ucuz ve ulaşılabilir olan nişastadan çeşitli enzimlerle trehaloz üretmeyi başardılar. Oyunun kuralları değişti. Bu yöntem sayesinde kilo fiyatı 3 dolara kadar düştü. 2000’li yıllara gelindiğinde ABD ve diğer pek çok ülkedeki gıdadan sorumlu kamu kuruluşları, yapay trehaloz emziminin, sanayi üretimi gıdalarda kullanılmasına izin verdiler.
İnsan bünyesinde bu şeker, insanlar için basit bir ayrışmayla glikoz ve sükroza dönüşebiliyordu. Fakat yazımıza konu olan son araştırmada, C. Diff bakterilerinin bu şekeri yiyerek genetik mutasyon geçirdikleri ortaya atıldı. Mutasyonla RT027 ve RT078 isimli iki farklı türe ayrılan C. Diff bakterileri, çeşitli deneylere tabi tutuldular.
Son derece tehlikeli:
RT027, trehaloz şekerine duyarlı bir yapıdaydı. Ancak RT078, trehaloz şekeri yüzünden dört yeni gen grubuna ayrılmıştı. Çanlar çalmaya ve jetonlar düşmeye başladı.
Yapılan deneylerde, 55 fareye RT027 -yani trehaloz şekerini metabolize edemeyen türde- bakteri bulaştırıldı. Sonrasında farelere trehaloz içeren su verildi. Farelerin %33’ü ne yazık ki öldü. İkinci bir deneyde normal su ile kıyaslamalar yapıldı ve trehaloz ile beslenen RT027 türündeki C. Diff bakterilerinin tehlikesi ortaya çıkmış oldu.
Bilim insanları, gözlemlerine dayanarak C Diff bakterilerinin trehaloz karşısında genetik başkalaşım geçirdiklerini net şekilde ortaya koydular. Bu nedenle insan beslenmesinde trehaloz şekeri kullanımının, salgın bağırsak hastalıklarının ve ölümcül ishallerin arkasında olduğunu öne sürdüler.
Gıda sektörüne büyük bir darbe indirecek bu karar, henüz bilim camiasının genelince onaylanmadı. Çalışmanın daha da detaylandırılması için incelemeler devam ediyor. Ancak yapay ortamda üretilen trehaloz, binlerce insanın ölümüne yol açmış gibi görünüyor. Dondurmalar başta olmak üzere pek çok şeker içeren sanayi üretimi gıdalarda bulunan trehaloz, artık eskisi kadar masum değil.
Araştırmanın detaylı dökümanı için buraya tıklayabilirsiniz.
