Nuri Demirağ'ın Türkiye tarihindeki önemini 'ilk yerli uçağımızı üreten kişi' olarak betimleyip bir kenara çekilmek kendisinin bu ülke için yaptıklarını betimleme konusunda çok zayıf kalacağı bir gerçek. Nitekim daha cumhuriyet kurulmadan önce ülkemiz için elinden geleni yapmaya başlayan ve hizmetlerini vefat ettiği 1957 yılına kadar sürdüren Nuri Demirağ ile ilgili bilinmeyenleri madde madde işleyerek sizlere kendisini tanıtmaya çalışacağız.
Erken Dönemler
- 1886 yılında, Sivas’ın Divriği ilçesinde dünyaya geldi ve henüz 3 yaşındayken babasını kaybeden Nuri Demirağ, annesi tarafından yetiştirildi.
- 17 yaşındayken Ziraat Bankası'nın sınavını kazanarak burada işe başladı.
- 23 yaşındayken depolarda çürümeye terk edilen tahılları halka uygun bedellerle satarak kendilerine yardımcı olmak istedi. Bu olay sonrası hakkında soruşturma açılmasına rağmen aklanmayı başardı.
- 1910 yılında Maliye Bakanlığı sınavlarını kazandıktan sonra Maliye'nin hemen hemen her kademesinde çalıştı.
İlk Türk Sigara Kağıdı ve Sonrası
- Maliye'den ayrıldıktan sonra ticarete atılmayı düşünerek 1918'de sadece yabancıların elinde olan sigara kağıdı işine girdi.
- Bu yıllarda ilk yerli sigara kağıdını üretti ve adını Türk Zaferi koydu.
- Bu sigara kağıdı zaten yerli mallarına ihtiyaç duyan piyasada büyük ilgi gördü ve kurtuluş mücadelesinde büyük bir kazanç elde etmesine sebep oldu.
- Bununla birlikte aynı yıllarda Nuri Bey, Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin Maçka Şubesi'ni yönetmekteydi.
Demiryolu, Boğaz Köprüsü Projesi ve Uçaklar
- Kurtuluş Savaşı sonrası bağımsızlığını kazanan Türkiye Cumhuriyeti'ne yapılması planlanan tren yolu ağı, 1926'da Fransız şirketi işi bırakınca yarım kalmıştı. Bunun üzerine tekrardan ihaleye açılan projeyi alan Nuri Bey, Samsun-Erzurum, Sivas-Erzurum ve Afyon-Dinar hattını 1012 kilometrelik demiryolunu 1 sene dahi dolmadan bitirmeyi başardı.
- Tüm bu başarılarının üzerine soyadını Atatürk tarafından hak ederek aldı: "Demirağ."
- San Francisco'daki Golden Gate Köprüsü'nü oldukça beğenen Nuri Bey, bu projeyi gerçekleştiren firma ile anlaşarak projeyi Boğaz Köprüsü olarak dönemin cumhurbaşkanı olan Mustafa Kemal Atatürk'e sundu. Atatürk projeyi çok beğenmesine rağmen proje hükümetten geçmedi.
- 1936 yılında ülkenin ilk uçak fabrikasını kurma girişimlerine başladı. Uçaklarla ve uçak sanayisi ile ilgili şu şekilde açıklıyor: “Avrupa’dan, Amerika’dan lisanslar alıp uçak yapmak kopyacılıktan ibarettir. Demode tipler için lisans verilmektedir. Yeni icat edilenler ise bir sır gibi, büyük bir kıskançlıkla saklanmaktadır. Binaenaleyh kopyacılıkla devam edilirse, demode şeylerle beyhude yere vakit geçirilecektir. Şu halde Avrupa’dan ve Amerika’nın son sistem tayyarelerine mukabil, yepyeni bir Türk tipi vücuda getirilmelidir. Benden bu millet için bir șey istiyorsanız, en mükemmelini istemelisiniz. Mademki bir millet tayyaresiz yaşayamaz, öyleyse bu yaşama vasıtasını başkalarının lütfundan beklememeliyiz. Ben bu uçakların fabrikasını yapmaya talibim.”
- Sözünü tutan Nuri Demirağ, 1938 yılında THK tarafından ilk uçak siparişini aldı. THK tarafından sipariş edilen 65 planörün tesliminden sonra, test uçuşları esnasında yaşanan bir kazada, pilotlardan birinin vefatı sonrası THK bütün siparişlerini geri çekti. Siparişlerin iptalinden sonra davalık olan THK ve Nuri Demirağ'ın bu mücadelesi tam 12 yıl sürdü. Dava süresince THK'nın aldırdığı tedbir dolayısı ile yurt dışına da uçak satamayan Demirağ'ın fabrikası 1950'de kapandı.
Bu süreç sonrasında TBMM çatısı altında çalışmalarını sürdüren ve vefat edene değin sanayileşme, toplum çapındaki mali eşitsizlik gibi konularda çalışmalarını sürdürmeye devam eden Nuri Demirağ, 1957 yılında hayatını kaybetti. Bu vesileyle Nuri Demirağ'ı saygıyla ve rahmetle anıyoruz. Her ne kadar günümüzde yerli üretimin tavan yaptığı bir dönemde yaşasak da, geçmişte de bu günlere gelmemizi sağlayan böyle değerlerimizi anmaktan da geri durmamalıyız.
