Askeri uçaklarda bir sorun yaşandığı durumda, pilotların hayatını kurtarmak için kullanılan ekipmanlardan en bilineni fırlatma koltuklarıdır. Bu koltuklar, ne olursa olsun hata yapmayacak şekilde üretilir.
90 kilodan biraz daha ağır olan bu koltuklar, 3500’den fazla parçaya sahip muhteşem teknolojik ürünlerdir. Koltuklar sadece pilotu kurtarmakla kalmaz, mümkün olduğunca hasarsız şekilde kurtulmalarını da sağlamaya çalışır. Örneğin pilot, oksijenin az olduğu 16.400 feetten yüksek irtifada kendini fırlatırsa koltuğun paraşütü, pilotun gerekli oksijeni alabileceği noktaya kadar en hızlı şekilde ulaşabilmek için serbest düşüşe geçer, ardından paraşütlerini açar.
Dünyanın en büyük fırlatma koltuğu üreticisi, İngiliz Martin-Baker ve aynı firmanın Fransa’daki kuruluşu olan Safran Martin-Baker France’dır. Bu iki firma pazarın toplamda %56’sını elinde bulundurur. Martin-Baker’ın kullanıma alınan son koltuğu Mk16 ise oldukça ilgi çekici şekilde çalışıyor.
Uçaklardaki fırlatma koltukları nasıl çalışır?
Pilotlar uçakta diz seviyesinde bulunan sarı ve siyah halkaları çektiğinde oldukça karmaşık bir zincirleme reaksiyonu başlatırlar. 30 yıl önceki koltuklar tek bir balistik fırlatma yöntemini kullanıyordu ve pilot, 20G kuvvete maruz kalıyordu (Vücut ağırlığının 20 katı). Bugün kullanılan modern koltuklarda pilota uygulanan kuvvet 18 G'ye inmiş durumda. Yine de bu kuvvet, alışkın olmayan birinin bayılmasına sebep olacak derecede kuvvetli.
Fırlatma kolu çekildiği anda fırlatma koltuğu, saniyede 15-16 metre hızla ayrılmayı sağlayan fırlatma silahını ateşler. Bu ateşleme işleminin süresi ise yalnızca 0,2 saniyedir. Aynı anda jetin kabin camı ya tuzla buz olur ya da kırılır. Daha sonra roket motoru ateşlenerek 2260 kilogram kuvvetle itiş sağlar. Bu motorun da ateşlenme süresi 0,2 saniye olur. Daha sonra da tepe roketi, saniyenin yalnızca 20’de 1’i bir süre için 570 kilograma yakın güçle ateşlenir. Bu roket, isminin aksine koltuğun sol altında bulunur ve pilotu yana doğru atar. İki kişilik uçaklarda koltuklar ters yönlerde ateşlenir ki havada çarpışma yaşanmasın. Ayrıca öndeki kişinin fırlatma roketlerinden çıkan alevden arkadaki kişinin zarar görmemesi için önce arkadaki kişi fırlatılır.
Pilotun kol ve bacaklarındaki kemerler sıkılaşır ve acil durum oksijen desteği açılır. Daha sonra da koltuğun arka kısmındaki drag paraşütü açılır. Eş zamanlı olarak aracın iki yanında 40 cm X 20 cm’lik iki panel açılarak koltuğun dengede kalmasını sağlar. Bütün bunlar yalnızca 1,35 saniyede gerçekleşir.
Bu aşamadan sonra pilotun göğsüne bağlı olan olan ana paraşüt açılır ve koltuğun, denize inişlerde şişen ve acil durum ekipmanlarının bulunduğu oturak kısmı hariç geri kalanı atılır.
Yeni Mk16’larda ayrıca boyun sakatlanmalarının önüne geçmek için fırlatma sonrasında şişerek boynu destekleyen hava yastıkları da bulunuyor. Bu yastıklar paraşüt açılınca kendiliğinden sönüyor. Ayrıca koltukta pilotun kollarının savrulmasına engel olacak teknolojiler de bulunuyor.
Bir uçaktan fırlatma koltuğu ile atlamak neye benziyor?
65 bin feet yükseklikte, saatte 1100 kilometre hızla giden bir araçtan fırlatılmak epey şiddet dolu bir süreçtir. Teknoloji ne kadar ilerlerse ilerlesin bir sandalyeye eklenmiş bir rokete bel bağladığınız gerçeği değişmez. İniş de oldukça sert olacaktır. Bacakların kırılması ya da omurganın ezilmesi işten bile değildir.
Bir kazadan bu şekilde kurtulan bir kazazede, birkaç omurunu kaybettiğini ve bu yüzden birkaç santimetre kısaldığını söylüyor. Genel olarak pilotlar, fırlatma koltuğu kullanmanın fiziksel olarak zorlu ve şiddetli olduğunu söylüyor.
Sadece Pilotların Maruz Kalmadığı 'G Kuvveti' Nedir?
Pilotların en çok hissettiği şeylerden biri de başarısız olma hissi ve milyonlarca dolarlık bir ekipmanı kaderine terk etmenin yaratmış olduğu hayal kırıklığı.
Martin-Baker fırlatma koltuklarını kullanarak hayatta kalan her pilot, otomatik olarak Ejection Tie Club adlı kulübe üye yapılıyor. Kulübün son üyelerinden biri olan bir pilot, fırlatma sonrasında bacağını üç yerden kırdığını belirtiyor.
İki defa uçaktan fırlatma koltuğuyla kurtulan pilot sayısı ise oldukça az.
