E2D olarak bilinen memelilere ait bir kan molekülünün yaydığı hafif koku dalgasının bazı hayvanların iştahını kabartırken, insanların da dahil olduğu bazı hayvanları ise ürküttüğü ortaya çıktı.
Scientific Reports dergisinde yayınlanan ve derin evrimsel kökenlere işaret eden keşfin ana öğesi olan bu kan molekülünün, at sineklerinden insanlara kadar değişik canlılar üzerinde zıt davranışları tahrik ettiğine dair bir bilgi şimdiye kadar bulunmuyordu.
Hayvanlar, ve özellikle de memeliler, yiyecek bulmak, eş seçmek ve tehlikeyi sezinlemek için koku duyusunu kullanırlar.
Bu kimyasal tetiklemelerin bir çoğu bir türe hastır, ya da diğer kokularla birlikte işlev görürler.
Fakat kana metalik aroma kattığı söylenen E2D nevi şahsına münhasır bir yapıya sahip gibi görünüyor.
Daha önce yapılan bir çalışmada araştırmacılar, domuz kanından E2D molekülünü ayırarak, vahşi köpeklerin ve kaplanların kana duydukları ilgi kadar, kokusuna da ligi duyduklarını göstermişlerdi.
Bu deneyleri ikiye katlayarak kurtlarda test eden ekip, aynı sonuca vardı: Kurtlar, molekülün sentetik versiyonuna bulanmış bir tahta parçasını sanki yeni ölmüş bir hayvan leşi gibi yalamış, ısırmış ve korumaya geçmişlerdi.
Kan emici at sinekleri de benzer şekilde davranışlar göstererek, E2D ve hayvan kanına olan eşdeğer bir istek ortaya koydular.
Peki ya avcı değil de, avın durumu ne?
Bilim insanlarına göre eğer bu molekül on milyonlarca, hatta yüz milyonlarca yıldır varlığını korumuşsa, av durumundaki canlıların da moleküle tepki vermiş olabileceklerini düşünüyorlar. Tabii avcıya benzer şekilde tepkiler değil.
“Evrimsel baskı altında olan av olma adayı türlerin, kanın gövdeyi götürdüğü alanlardan uzak durabilmek için E2D’ye karşı hassas olmak zorunda kaldıklarına dair bir hipotez geliştirdik” diyor Lundstrom.
Kafeste bulunan farelerin, kırmızı kana gösterdikleri tepki kadar bu moleküle de tepki göstermelerini bu duruma örnek olarak verebiliriz.
İnsanlarla ilgili olarak araştırmacılar ne gibi bir sonuçla karşılaşacaklarından emin değillerdi. Kana ilgi mi duyacaklardı, yoksa korkutacak mıydı onları?
Ve bunu nasıl tespit edeceklerdi?
“İnsanlara koklatarak “nasıl hissediyorsunuz?’ diye soramazdık. Kişisel hislere dayalı olmayan, objektif ölçüler bulmalıydık” diyor Lundstrom.
Fare benzeri tepki
Bu testi üç aşamada gerçekleştirdiler.
Standart bir testte bilinç altında ayakta dururken öne doğru eğilme ilgiye, kısmen arkaya doğru eğilme ise tehlike hissine işaret ediyordu.
Üç çeşit koku koklatılan 40 gönüllünün hiçbirinin molekülün yayılma zamanından, yapılan çalışmadan ya da çalışmanın kanla ilgisinden haberi yoktu.
Sadece küçük bir miktar E2D molekülü, insanların topukları üzerinde geri doğru yönelmelerine yeterli gelmişti.
İsviçre’de bulunan Linkoping Üniversitesi’nde zoolog olan ve araştırmanın yöneticilerinden Matthias Laska “İnsanlar, trilyonda birden daha az oranda E2D konsantrasyonlarını algılayabiliyorlar. Bu sıra dışı bir durum. İnsanlarla test edilen koku maddelerinin büyük bölümünde algılama düzeyi, milyonda ya da milyarda bir aralığında” diyor.
Araştırmacılar aynı zamanda mikro terleme oranlarını da ölçerek, hızlı ve kesin cevapların tehdit algısı olarak varsayıldığı görsel bir testte, verilen tepki sürelerini ölçtüler.
Her üç deneyde de E2D kokusuna maruz bırakılan subjeler, gerginlik ve korku belirtileri gösterdiler.
İnsanların da fareler gibi kurtlardan daha fazla tepki göstermelerinin sürpriz olmadığını söylüyor araştırmacılar.
Cuma günü yayınlanan çalışmada “Her ne kadar insanlar fırsatçı avcılar olarak düşünülseler de, paleontolojik (fosil bilim) veriler ilk primatların küçük bedenli, böcek yiyiciler olduklarını gösteriyor” deniyor.
Mamut ve keskin dişli kaplan gibi büyük hayvan avcılığının insanlık tarihinin oldukça yakın dönemlerinde görüldüğü belirtiliyor.
E2D molekülleri, yağların ya da lipidlerin oksijene maruz kalarak kan içerisinde çökmeleri sonucunda, yan ürün olarak açığa çıkarlar.
