İki hafta önce, 27 Kasım tarihinde gökbilimciler Dünya’dan çok uzakta olmayan inanılmaz bir kara delik bulduklarını Nature dergisinde yayınladıkları bir bildiri ile duyurdular. Kara deliğin varlığı doğru olarak kanıtlanırsa astrofizik için bu büyüklükte kara deliklerin nasıl ve nerede oluştuğuna dair verileri inanılmaz derecede artıracaktır. Ama kara deliğe dair bulgular yanlış olabilir.
Nature’da yayınlanan bildiriye göre araştırmacılar, Dünya’dan 15.000 ışık yılı uzaktaki LB-1 olarak bilinen ikili sistemin bir parçası olarak, Güneş’in kütlesinin 70 katı büyüklüğünde bir kara delik buldular. Fakat bu hafta arXiv veritabanında yayınlanan iki ayrı makale, bu kara delikle alakalı başka bir sonuç buldu: Görünmeyen kara deliğin etrafındaki halkada bulunan B yıldızı, hafif hafif hareket ediyor.
Bilim insanları, yıldız sistemindeki ışığın hareket edip etmediği konusunda kararsız
Kara deliğin küçük küçük hareket ettirmesi ile yıldızın hızlı hareketi arasındaki fark, kara deliğin çok daha büyük olduğunu ortaya çıkarır. Eğer yıldız ve kara deliğin boyutları birbirine yakın olsaydı kara deliğin yıldız kadar hareket etmesini beklerdiniz. ArXiv’de yayınlanan iki makale, araştırmacıların LB-1 sistemindeki ışığı yanlış yorumladıklarını iddia ediyor.
İki makalenin yazarlarının açıkladığı, kara deliği keşfeden araştırmacıların hareketli olan ışık parçasının (hareketli ışık parçasına Ha emisyon çizgisi deniyor) kara delikten gelmemiş gibi görüyor olduğu. Bu da akıllarda durgunluk veren kitle ölçümünün muhtemelen yanlış olduğu anlamına geliyor.
Bilim insanları, kara delikle yıldızın ilişkisini anlatmak için ipe bağlı bir bovling topunu etrafında çeviren bir sumo güreşçisini örnek gösteriyor. Bu örnekte topu etrafında çeviren sumo güreşçisi, topun ağırlığını telafi etmek için biraz ileri geri hareket edecektir. Ancak toplam hareketin çoğunu yapan bovling topudur. Bu şekilde bir sistemde bovling topunun kütlesini ve ne kadar hareket ettiğini biliyorsanız, sumo güreşçisinin kütlesini de hesaplayabilirsiniz.
Keşfedilen ışık, bir yanılsamadan ibaret olabilir
New York’daki Amerikan Doğa Tarihi Müzesi’nde görevi astrofizikçi Jackie Faherty, yüksek kütleli B yıldızı ve kara deliği birer bileşenler olarak aldığınızda bu iki şeyin birbiri ile karışabileceğini söylüyor.
Dünya’da bulunan teleskoplar, genellikle yıldız sistemlerindeki nesnelerin hareketlerini tek tek ölçebilecek kadar gelişmiş değildir. Özellikle de bu nesne, ana gövdesinin etrafında bir de toplama diski olan bir kara delik olduğunda. Bu nedenle bilim insanları, bu sistemleri incelemek için sistemlerden gelen ışığın frekanslarındaki kalıpları analiz ederek neler olup bittiğini ortaya çıkarmaya çalışıyorlar.
Araştırmacılar, bir yıldız Dünya’da uzaklaştıkça gelen ışığın kırmızı, Dünya’ya yaklaşırken mavi olduğu Doppler etkisini kullanarak ölçüm yaparlar. Araştırmacılar, bir yıldızın bireysel özelliklerine karşılık gelen parlak radyasyon frekansları gibi bir dizi yayılma çizgisini Doppler etkisi ile izlerler.
Nature’da yayınlanan raporda araştırmacılar, normal bir yıldızdan gelmemiş gibi görünen Hα çizgisinde başka bir emisyon buldular. Ayrıca emisyonun kaynağının biraz hareket ettiğini öne süren hafif bir Doppler etkisi gösterdiğini ve muhtemelen sistemdeki görünmeyen bir kara delik etrafındaki malzeme diskinden kaynaklandığını iddia ettiler. ArXiv’de yayınlanan 2 makalenin yazarları ise Ha çizgisindeki belirgin kıpırdamayı, yıldızın yarattığı bir yanılsama olarak değerlendiriyor. Ha çizgisini meydana getiren şey, makalenin yazarlarına göre hareket etmiyor.
Mississippi Üniversitesi’nden çalışmaya katılmayan astrofizikçi Leo C.Stein, yaptığı açıklama ile kara deliğin kütlesi ile ilgili sonuçların “çok kuşkulu” olduğunu söyledi.
ArXiv’de yayınlanan iki makaleden birinin yazarları olan Kaliforniya Üniversitesi’nden Kareem El-Badry ve Eliot Quataert, “Hα çizgisi hareket etmiyorsa, bu iki şeyden biri demektir.” diyorlar. Bu iki şeyden akla gelebilecek ilk yorum, Nature’da yayınlanan raporda hesaplanandan da yüksek kütleli bir kara deliğin varlığıdır. İkinci şey ise kara deliğin eşlik eden yıldızın çekim kuvveti altında hiçbir şekilde hareket etmediğidir. İki araştırmacı, bu senaryoları düşük ihtimalli olarak görüyorlar.
ArXiv’de yayınlanan ikinci makalenin Katholieke Universiteit Leuven ve Royal Observatory’de görevli yazarlarının da belirttiği gibi bulgular alışılagelmiş büyüklükte bir kara deliğin gözlenmiş olması ve Hα çizgisinin başka bir kaynaktan geldiğini işaret ediyor.
Yeni Zelanda, Kanada ve Avustralya’da araştırmacıların bir araya gelerek oluşturdukları başka bir araştırma ekibinin kaleme aldığı üçüncü bir makalede de Nature’da yayınlanan bildirinin yazarlarının kara deliğin Dünya’ya olan mesafesini yanlış değerlendirdiklerini belirlendiği açıklandı. Üçüncü makalenin yazarları, Hα sorununun mesafe sorunu ile karşılaştırıldığında daha basit bir sorun olarak kaldığını düşünüyorlar.
