Çocuklara bir bayram hediye edilen tek ülkede yaşıyoruz. Klişe değil, çocuklar gerçekten bizim geleceğimiz. Bu durum tüm dünya için geçerli. Bu nedenle tüm imzacı devletlerin uygulaması zorunlu olan çocuk hakları hakkında hazırlanmış, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme isimli bir uluslararası anlaşma var. Bu sözleşmede belirtilen çocuk hakları, evrensel olarak tüm çocukların sahip oldukları haklardır.
Çocuklar 18 yaşına gelip de yetişkin bir birey statüsünde değerlendirilmeye başlayana kadar ebeveynlerinin denetim ve gözetiminde, sahip olduğu çocuk hakları çerçevesinde koruma altındadır. Bu korumanın denetleyicisi ve uygulayıcısı ise bizzat çocuğun yaşadığı ülkenin devletidir. Çocuklara tüm dünyada eğitim ve sağlık başta olmak üzere pek çok konuda eşitlik sağlayan çocuk hakları nedir tüm detaylarıyla yanıtladık.
Çocuk Haklarına Dair Sözleşme nedir?
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından düzenlenen Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilmiş ve 2 Eylül 1990 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Toplam 196 ülke tarafından kabul edilmiş olan bu sözleşme, dünyada en çok ülke tarafından kabul edilen insan hakları anlaşmasıdır.
Nedendir bilinmez, Amerika Birleşik Devletleri bu sözleşmenin imzacısı değildir. Türkiye Cumhuriyeti, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’yi 14 Ekim 1990'da imzalamış, 27 Ocak 1995'te Resmî Gazete'de yayımlayarak yürürlüğe girmesini sağlamıştır.
Sözleşmenin dört temel ilkesi var:
- Ayrım gözetmeme
- Çocuğun yüksek yararı
- Yaşama ve gelişme hakkı
- Katılım hakkı
Bu dört temel hak, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme anlaşmasının temellerini oluşturur. Sözleşme toplam 54 maddeden oluşmaktadır. Türkiye, sözleşmenin 17, 29 ve 30. maddelerini Anayasa ve Lozan Antlaşması hükümlerine göre yorumlama hakkında sahiptir. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme maddelerine buradan ulaşabilirsiniz.
Evrensel çocuk hakları:
- Tüm çocuklar eşit olmalıdır.
- Çocuğun çıkarları göz önünde bulundurulmalıdır.
- Devlet, aile yapısına saygı duymalıdır.
- Her çocuğun bir kimliğe sahip olma hakkı vardır.
- Her çocuğun fikirlerini duyurma ve haber alma hakkı vardır.
- Çocuk hakları ile din ve düşünce özgürlüğü korunmalıdır.
- Çocuk, kötü muameleden korunmalıdır.
- Devlet, çocuğa sağlık hizmeti vermelidir.
- Devlet, çocuğa eğitim hizmeti vermelidir.
- Ebeveynleri ile yaşamayan çocuklar düzenli olarak kontrol edilmelidir.
- Suça bulaşmış çocukların ıslahına özen gösterilmelidir.
Tüm çocuklar eşit olmalıdır:
Hiçbir çocuk kendisinin ya da ebeveynlerinin mensup olduğu ırka, dine, etnik kökene, cinsiyete; dile, renge, siyasi ve diğer görüşlere, ulusal ve sosyal kökenine, mali durumuna, sakatlık durumuna, doğumuna göre ayrıştırılmamalıdır ve diğer tüm çocuklar ile eşit haklara sahip olduğu asla unutulmamalıdır.
Çocuğun çıkarları göz önünde bulundurulmalıdır:
Hükümet başta olmak üzere; tüm kuruluşlar, mahkemeler, sosyal hizmetler ve okullar da dahil olmak üzere tüm kurumlar, aldıkları tüm kararlarda çocukların çıkarını göz önünde bulundurmalıdır. Çocuğu mağdur durumda bırakacak hiçbir karar alınmamalı hatta çocuğa karar hakkında fikri sorulmalıdır.
Devlet, aile yapısına saygı duymalıdır:
Ebeveyn hakları ve aile yaşam hakkı da çocuk hakları kapsamında değerlendirilir. Çocuk haklarına karşı olmayacak her türlü yetiştirme biçimine hükümet başta olmak üzere tüm devlet kurumları saygı duymalıdır. Devlet, aile yapısını denetleyici olmalı ve çocuk hakları ile uyuşmayan yetiştirme şekillerine müdahale ederek çocuğu korumalıdır.
Her çocuğun bir kimliğe sahip olma hakkı vardır:
Devlet; her çocuğun doğum belgesi olduğundan, ebeveyn bilgilerinin kayıtlı olduğundan, çocuğun vatandaş kaydının oluşturulmuş olduğundan emin olmalıdır. Ebeveynlerinin kim olduğunu bilmek, en önemli çocuk hakları arasındadır. Çocuğun vatandaş kaydının oluşturulması, diğer çocuk haklarının uygulanabilir olması açısından hayati öneme sahiptir.
Her çocuğun fikirlerini duyurma ve haber alma hakkı vardır:
Çocuğu ilgilendiren tüm konularda karar alınırken çocuğa görüş bildirme hakkı verilmeli ve bildirdiği görüş dikkate alınmalıdır. Koruyucu aile yanındaki bir çocuğun avukat tutma hakkı vardır. Çocuk aynı şekilde dilediği gibi bilgi ve haber alma hakkına da sahiptir. Çocuğun maruz kaldığı haber ve bilgi kaynaklarının güvenilir olması ise devletin sorumluluğudur.
Çocuk hakları ile din ve düşünce özgürlüğü korunmalıdır:
Çocuğun din ve düşünce uygulamaları, başka bir kişinin din ve düşünce alanına müdahale etmediği sürece devlet koruması altındadır. Çocuğun din ve düşüncesi doğrultusunda gerçekleştirmek istediği uygulamalara kimse karşı çıkmamalıdır. Bu uygulamalar sırasında ebeveynler rehberlik edebilir. Ancak başka kişinin alanına müdahale etmeme ve çocuk haklarının genel yapısı her zaman ön planda tutulmalıdır.
Çocuk, kötü muameleden korunmalıdır:
Çocuk ebeveynlerinin ya da koruyucu ailenin yanındayken onu şiddet, istismar, sömürü, ihmal, taciz ve diğer her türlü kötü muameleden korumak devletin görevidir. Çocuk korunmadıysa ve kötü bir muameleye maruz kaldıysa çocuğa yardımcı olmak için gerekli her şeyin yapılması da yine devletin görevidir.
Devlet, çocuğa sağlık hizmeti vermelidir:
Eşitlik ilkesi kapsamında tüm çocuklara devlet tarafından ücretsiz sağlık hizmeti verilmelidir. Sağlık hizmeti yalnızca hastalık durumunu kapsamaz. Hasta olduğunda verilen sağlık hizmetinin yanı sıra barınma, temiz su, sağlıklı yiyecekler, kıyafet gibi her türlü insani ihtiyaç da karşılanmak zorundadır. Karşılanmadığı durumlar kötü muamele kapsamında değerlendirilmelidir.
Devlet, çocuğa eğitim hizmeti vermelidir:
Yine eşitlik ilkesi kapsamında tüm çocuklara devlet tarafından ücretsiz eğitim hizmeti verilmelidir. Üniversite eğitimi opsiyonel olsa da ilköğretim ve lise eğitimi ücretsiz olarak verilmelidir. Eğitim sürecinde çocuğun gerekli ihtiyaçları, okula devam etmesi için gerekli koşullar da devlet tarafından sağlanmalıdır. Online eğitim sürecinde internet ve cihaz ihtiyacı da bu kapsamda değerlendirilir.
Ebeveynleri ile yaşamayan çocuklar düzenli olarak kontrol edilmelidir:
Kötü muamele nedeniyle ailesinin yanından alınan, ebeveynleri olmayan ya da bir sağlık sorunu nedeniyle özel bir devlet kurumunda bulunan çocuk; devlet tarafından düzenli olarak kontrol edilmelidir. Yaşam koşullarının uygunluğu, sağlık ve eğitim durumu da çocuk haklarına uygun olarak tüm çocuklarla eşit koşullarda olmalıdır.
Suça bulaşmış çocukların ıslahına özen gösterilmelidir:
Herhangi bir nedenden ötürü devletin yasalarını çiğnemiş çocukların ıslah sürecine özen gösterilmelidir. Suçlu bile olsa hiçbir çocuk, suçlu yetişkinlerle aynı ortamda bulunmamalı ve benzer muameleyi görmemelidir. Islah sürecinde çocuğun eğitim ve sağlık hakkı, çocuk hakları kapsamında değerlendirilerek ön planda tutulmalıdır.
Çocukların tüm dünyada eşit haklara sahip olması adına düzenlenen Çocuk Haklarına Dair Sözleşme kapsamında uygulanan çocukları hakları nedir sorusunu yanıtladık ve bilmeniz gereken detayları anlattık. Bir gün tüm çocukların güldüğü bir dünya umuduyla herkesin çocuk hakları konusunda duyarlı olması gerektiğini hatırlatalım.7
Bu hakların bulunduğu dünyamızın iki kutbu var:
