İnsanlık var olduğu günden beri kontrol edemediği tek güç olan doğayı tahmin etmeye çalışıyor. Bu konuda yapılan en yaygın tahminler ise hava durumu ile ilgilidir. Hava durumu tahminleri yalnızca pazar günü ailece gideceğiniz pikniği etkilemez, başta tarım olmak üzere pek çok alanda hava durumu tahminleri ciddiye alınır ve gerekirse bu tahminlere göre önlemler alınır.
Peki, hava durumu tahmini nasıl yapılıyor? Madem bu kadar insanın tek işi hava durumunu tahmin etmek, neden bazı tahminler yanlış çıkıyor? Günümüzde modern hava durumu tahminleri, meteorologların bilgisayarlarda hazırladığı modeller sonucu yapılıyor. Ancak doğadan bahsediyoruz, ne kadar güçlü ve akıllı bilgisayarlar kullanırsanız kullanın küçük bir rüzgar bile kelebek etkisi yaratabilir.
Hava durumu nedir?
Dünyamızın üzerinde gaz ve buhardan oluşan, atmosfer olarak adlandırdığımız bir tabaka var. Bu tabaka nitrojen, oksijen ve su buharından oluşuyor. Yapı tamamen gazdan oluşuyor olsa da uzaktan baktığımız zaman tıpkı bir sıvı gibi hareket ettiğini görürüz. Bu basit gibi görünen gaz hareketleri ise hava durumu dediğimiz doğa olaylarını oluşturur.
Yoğun ve fazla nem tutmayan soğuk hava ile daha az yoğun ve fazla nem tutan sıcak hava bölgeleri birleştiği zaman cepheler oluşur ve yağmur yağar. Ilık, nemli havanın yükselmesiyle de konveksiyonel yağışlar görülür. Bu tür gaz, sıvı ve sıcaklık durumlarının değişimi, hava durumu tahminlerinde başlıca rol oynar.
Hava durumu tahmini nasıl yapılıyor?
Dünyanın neredeyse her noktasında yer radarları, hava balonları, uçaklar, uydular, okyanus şamandıraları ve daha pek çok cihaz sıcaklık, basınç, nem ve rüzgar hızı gibi atmosfer hareketlerini ve iklim etkilerini anlık olarak takip ediyor. Tüm bu veriler, hava durumu tahminlerinin temelini oluşturuyor.
Modern tahminler öncesinde meteorologlar bu verileri analiz ediyor, değerlendiriyor ve bir tahmin yürütüyorlardı. Günümüzde ise söz konusu tüm bu veriler üniversitelerin, özel işletmelerin ve kamu kuruluşlarının sahip olduğu güçlü bilgisayarlarda işlenerek hava durumu modelleri oluşturuluyor.
Her işi bilgisayarlar yapıyorsa neden meteorologlara ihtiyaç var diye düşünmeyin. Çünkü elde edilen binlerce farklı verinin bilgisayar tarafından nasıl işleneceğini de bu uzmanlar belirliyor. Tahmin modellerinde tüm veriler çorba halinde sunulmuyor. Farklı modeller için farklı veriler kullanılıyor. Yani her zaman işin uzmanının insani dokunuşuna ihtiyaç var.
Hava durumu tahminleri neden yanlış çıkıyor?
1800’lü yılların başından beri resmen hava durumu tahmini yapıyoruz. Zaman içinde yaşanan gelişmeler ile birlikte atmosferi ve doğayı daha iyi tanımamız neticesinde tahminler giderek nokta atışı hale geliyor. Öyle ki bugün yapılan 4 günlük bir hava durumu tahmini, 30 yıl önce yapılan günlük tahminden bile çok daha doğru sonuç veriyor.
Atmosfer ve iklim etkilerinden elde edilen verilerle bir model oluştururken Dünya karelere bölünür. Bazı kareler küçük, bazıları büyüktür. Büyük kareler çok daha uzun vadeli ama kesin olmayan sonuçlar verirken küçük kareler çok daha kısa vadeli ama neredeyse kesin olan sonuçlar verirler.
Hava durumu tahmin modelleri pek çok öngörülemez veriyi de hesaplayarak yapılmaya çalışılır ancak adı üstünde, öngörülemez olayların ne zaman ortaya çıkacağı bilinemez. Model oluşturulan alanda her şey tahmin edildiği gibi giderken ansızın bambaşka bir yerden esen bir rüzgar kelebek etkisi oluşturarak tüm tahminleri alt üst edebilir.
Tahmin yayıncılarının da bu konuda yanıltıcı bir payı var. %30 yağmur ihtimalini de %70 yağmur ihtimalini de ‘Bugün yağmur yağacak.’ şeklinde yayınlarsanız elbette tahmin yanlış gibi görünecektir. Benzer bir olay, geniş alanlarda da yaşanıyor. Örneğin; Ankara’da yağmur yağacak denildi ama sizin olduğunuz bölgeye yağmıyor. Ancak bilmiyorsunuz ki başka bir ilçeyi sel götürüyor.
Türkiye’de hava durumu tahmini nasıl yapılıyor?
Pek çok farklı özel, kamu kurum ve kuruluşundan veri desteği alsa da ülkemizde hava durumu tahmini yapmakla görevli resmi devlet kurumu Meteoroloji Genel Müdürlüğü’dür. 2019 yılı rakamlarına göre ülkemizde 1636 yer istasyonu, 74 havaalanı istasyonu ve 83 deniz istasyonu hava durumunu tahmin modelleri için gerekli verileri toplamaktadır.
Tüm bu otomatik istasyonlar sıcaklık, basınç, rüzgar hızı, güneşlenme, toprak sıcaklığı, nem, yağış gibi durumların değer ölçümlerini yapıyorlar. Söz konusu ölçümler, tüm dünyada olduğu gibi uzman meteorologlar tarafından bilgisayarlara aktarılarak hava durumu tahmin modelleri hazırlanıyor.
Çok daha doğru hava durumu tahminleri yapmak mümkün mü?
Nasıl ki 30 yıl önce günlük hava durumu tahminlerinde yanılırken bugün neredeyse kusursuz haftalık hava durumu tahminleri yapabiliyorsak yakın zamanda çok daha uzun vadeli ve kusursuz hava tahminleri de yapabileceğiz. Kesin yapacağız çünkü hem teknoloji gelişiyor hem de yapılan bilimsel çalışmalar sayesinde atmosferi ve Dünya’yı çok daha yakından tanıyoruz.
Hava durumu tahmini yapmak, medyumluk değil. Sonuçta elde bazı veriler var ve tüm bilimsel çalışmalar gibi bu veriler de uzmanlar tarafından analiz ediliyor. Tek farkı, sonuçlar o kadar hızlı alınıyor ki doğru ve yanlış nedir karışabiliyor. Ne kadar çok tahmin modeli ne kadar hızlı oluşturulursa duyurulan hava durumu tahminleri de bir o kadar doğru olacaktır.
Hava durumu tahminleri nasıl yapılıyor, yapılan tahminler neden yanlış çıkıyor gibi merak edilen soruları yanıtladık ve hava durumu tahminleri hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Hatırlatalım, romatizma ağrısı ile yağmur arasındaki sıradışı ilişki modern hava tahmin modellerinden biri değildir.
