Türkçe'ye ''Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu'' (DEHB) olarak geçen, İngilizce adıyla da "Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)" çeşitli yaş gruplarındaki insanları etkileyen nörogelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanıyor.
Genellikle çocuklarla ilişkilendirilen ancak ergenlik ve yetişkinlik döneminde de devam edebilen DEHB, çeşitli zorluklar ortaya çıkararak günlük yaşamı etkileyebilir. Eğer siz de ADHD neden olur, özellikleri ve belirtileri nelerdir, tedavisi nedir gibi soruların yanıtını merak ediyorsanız, sayfayı kaydırmaya devam edebilirsiniz.
En temelden başlayalım: DEHB ya da ADHD ne demektir?
Açılımı Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan DEHB, günlük işleyişi engelleyebilecek bir dikkatsizlik seviyesi, hiperaktivite ve dürtüsellik kalıplarıyla tanımlanıyor. Bilinenin aksine DEHB sadece çocuklukla sınırlı olmadığından, ergenlik ve yetişkinlik döneminde de devam edebiliyor.
Mental Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı'na (DSM-5) göre DEHB, üç ana alt tipte tanımlanıyor:
- Dikkatsiz DEHB: Dinlemiyormuş gibi görünmek, detaylara dikkat verememek, işleri tamamlamakta sıkıntı yaşamak gibi durumlarla tanımlanıyor.
- Hiperaktif/dürtüsel DEHB: Hiperaktif ve dürtüsel davranışlar temel özelliklerdir. Buna huzursuzluk, aşırı konuşma, dürtüsellik ve kişinin sırasını beklemede zorluk yaşaması dahildir.
- Kombine DEHB: Genellikle çocuklarla ilişkilendirilse de ergenlik ve yetişkinlik döneminde de devam edebilen kombine DEHB tipi diğer iki türün belirtilerini içerse de ilave olarak benzersiz zorluklar ortaya çıkararak günlük yaşamı etkileyebilir.
Şimdi DEHB'nin belirtilerine daha yakından bakalım:
- Dikkat problemi görevlere odaklanmayı zorlaştırabilir
- Hiperaktivite çocuklarda daha belirgin olsa da yetişkinlerde de ortaya çıkabilir.
- Dürtüsellik sizi aceleci kararlar almaya yönlendiriyor olabilir.
Dikkat problemi görevlere odaklanmayı zorlaştırabilir
DEHB'si olan kişiler görevlere odaklanmakta zorluk yaşayabilir, sıklıkla dikkatleri kolayca dağılabilir ve unutkan hâle gelebilir. Bu onların ödevleri tamamlama, talimatları takip etme veya etkinlikleri organize etme becerilerini etkileyebilir.
Hiperaktivite çocuklarda daha belirgin olsa da yetişkinlerde de ortaya çıkabilir.
Hiperaktivite çocuklarda daha belirgin olsa da yetişkinlerde de farklı şekilde ortaya çıkabilir. DEHB'li yetişkinler huzursuzluk, dürtüsellik ve sürekli hareket etme ihtiyacı yaşayabilir.
Dürtüsellik sizi aceleci kararlar almaya yönlendiriyor olabilir.
Dürtüsellik aceleci karar almaya ve dürtüleri kontrol etmekte zorlanmaya neden olabilir. Bu, sosyal zorluklara ve riskli davranışlara neden olabilir.
DEHB birçok biçimde ortaya çıktığı için tüm belirtileri göstermenize gerek yoktur. Ayrıca hiperaktivite gibi belirtiler çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Örneğin fiziksel olarak aktif olmanıza gerek yok. Unutmamak lazım ki tüm bu anlatılanlar başka bir açıklamanın habercisi de olabilir. Bu sebeple belirtilerinizin 6 aydan önceye dayanması gerekiyor. Kesin olarak bilmenin en doğru ve güvenli yolu ise bu konuda uzman bir doktora başvurmak olacaktır.
DEHB tam olarak neden olur?
- Genetik faktörler
- Nörokimyasal dengesizlikler
Genetik faktörler:
DEHB'ye ailesel yatkınlık, genetik bir bağlantı olduğunu düşündürmektedir çünkü ailelerden geçme eğilimindedir.
Erken doğum, hamilelik sırasında toksinlere (Alkol, sigara, kurşun vb.) maruz kalma ve hamilelik sırasında aşırı stres gibi genetik olmayan bazı faktörler de bu bozuklukla ilişkilendirilmiştir.
Nörokimyasal dengesizlikler:
Beyindeki nörotransmitterlerdeki, özellikle de dopamin ve norepinefrindeki dengesizliğin DEHB ile ilişkili olunduğu belirtiliyor.
Hatırlatalım, DEHB'nin kesin olarak nedeni belirsizliğini korusa da, gelişmesine katkıda bulunan faktörler yukarıdaki gibi.
Beyindeki, özellikle de dikkati yöneten bölgelerdeki yapısal farklılıklar DEHB'yi etkiler:
- Prefrontal korteks: Bir planı tasarlarken ya da bir davranışın uygun mu değil mi olduğunu saptarken bu bölge çalışır.
- Bazal gangliya: Motive olmamıza ve davranışlar arasında seçim yapmaya veya bir davranışı yapmamaya karar verirken etkinleşe beyin bölgemizdir.
- Korpus kallosum: Beynimizin farklı bölgelerindeki bilgileri birleştirmeye ve ilişkilendirmeye yardımcı olur.
- Beyincik: Öğrendiğimiz bilgileri işlemeye ve hareketlerimizi kontrol etmeye yarayan beyin bölgesidir.
Beynimizdeki bu dört bölge birlikte çalışarak, dikkatimizi yönelteceğimiz noktayı seçmemize yardımcı olurlar.
Bu beyin bölgeleri dikkatimizi belirlemelerinin yanı sıra, dürtü kontrolüne de yardımcı olur. Bu nedenle, DEHB durumunda yukarıda bahsettiğimiz beyin bölgelerindeki anormal aktivite, konsantrasyon sorunlarına, hiperaktif/dürtüsel davranışlara veya her ikisine de neden olabilir.
Bir doktora muayene olmanız gerekip gerekmediğinden emin değilseniz aşağıdaki görselde yer alan durumların sizin için geçerli olup olmadığını kontrol etmeniz iyi bir fikir olabilir:
İnsanlar unutkan olduğunuzu söylüyor olabilir
Herkes arada bir arabanın anahtarlarını veya başka bir eşyasını kaybeder. Ancak DEHB'niz olduğunda bu tür şeyler sıklıkla olur. Her gün gözlük, cüzdan, telefon ve diğer eşyaları aramak için zaman harcayabilirsiniz. Ayrıca telefon çağrılarına cevap vermeyi, faturaları ödemeyi veya tıbbi randevulara gelmeyi de unutabilirsiniz.
Çevrenizden dinlemediğinize dair şikayetler alıyor olabilirsiniz
İnsanlar konuşurken, özellikle yakınlarda bir televizyon veya dikkatimizi çeken başka bir şey gibi dikkat dağıtıcı bir etmen varsa, çoğumuzun arada bir odak noktasını kaybetmesi normaldir. Bu, etrafta dikkat dağıtıcı bir şey olmasa bile DEHB'de daha büyük ölçüde ve sıklıkla meydana gelir. Ancak yine de DEHB bundan daha fazlasıdır.
Zamanı yönetmekte zorluk yaşıyorsanız: Sıklıkla geç kalmak
DEHB'niz varsa zamanınızı ve programınızı yönetmek devam eden bir zorluktur. Genellikle son teslim tarihlerini veya randevuları kaçırmamak için sürekli yoğun bir çaba sarf ediyor olabilirsiniz.
Kıpır kıpır olabilirsiniz
DEHB'li çocuklar genellikle hiperaktif olsa da yetişkinler de bu kıpır kıpır veya huzursuz olma gibi belirtileri gösterebilir. Ayrıca çok fazla konuşabilir ve başkalarının sözünü kesiyor olabilirsiniz.
Konsantre olmakta zorluk çekiyor musunuz?
DEHB'nin ayırt edici özelliklerinden biri, özellikle uzun süre odaklanırken veya ayrıntılara dikkat ederken dikkat sorunlar yaşamaktır. Depresyon, anksiyete ve bağımlılıklar da odaklanmanıza zarar verebilir. DEHB'si olan birçok kişide bu sorunlardan bir veya daha fazlası olabilir. En doğru bilgi için sağlık çalışanlarının kişiye özel tavsiyelerinin hayati önem taşıdığını kabul ederek bu konuya hassasiyetle yaklaşmak çok önemlidir. Doktorunuz dikkat sorunlarınıza neyin sebep olduğunu anlamak için size sorular sorabilir.
İşleri yarım bırakıyor olabilirsiniz
Dikkate yönelik problemler yaşıyorsanız yoğun odak gerektiren iş ya da projelere başlamakta da zorluk hissedebilirsiniz. Ancak yine de dikkat! Çünkü bu belirti depresyonun da işareti olabilir.
Dahası tüm bunlar, birbirini takip eden semptomlar oldukları için sebeplerini saptamak zor olabilir. Bu sebeple bu tarz şikayetleriniz varsa bir uzmana danışmanız en doğru hamle olacaktır.
ADHD (DEHB) olup olmadığımı nasıl anlarım?
DEHB tanısı koymak, psikiyatristler, psikologlar gibi sağlık uzmanları tarafından yapılan kapsamlı bir değerlendirmeyi gerektirir. Davranışın gözlemlenmesi, bireyle ve aileyle görüşmeler ve standart derecelendirme ölçeklerinin kullanılması teşhis sürecinin temel bileşenleridir.
Genel itibarıyla süreç, doktorunuzun kaç semptomunuz olduğuna ve bu semptomların ne kadar süredir devam ettiğine göre sorular sormasını içerir. Ayrıca bu muayene süreci sağlık koşulları veya günlük yaşamdaki sorunlar gibi semptomlara neden olabilecek diğer şeyleri dışarıda bırakan kompleks bir incelemeyi de içerecektir.
DEHB, Dünya Sağlık Örgütü onaylı testlerle de saptanabiliyor:
Dünya Sağlık Örgütü onaylı DEHB testleri bulunmaktadır. Rapor tarama aracına dayanan bu test, Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu'nun (DEHB) belirti ve semptomlarını değerlendirir. DEHB yetişkinlerde sıklıkla gözden kaçsa da yetişkin nüfusun yaklaşık %5'ini etkilemektedir. Yetişkinler için ADHD testi günlük yaşamı olumsuz etkileyecek derecede işlevselliği etkileyen mesleki, akademik alanlardaki dikkat dağınıklığını ölçmeye yönelik birtakım kompleks yapılı sorularla ölçülmektedir.
Bu noktada internetten yapılan testlerin DEHB teşhisi koymakta yeterli bir kaynak olmayacağını hatırlatalım. Bu teşhis ancak bir uzman tarafından gerekli incelemelerden sonra koyulması gereken bir rahatsızlıktır.
İlaç ve terapi gibi yollarla DEHB tedavisi mümkün:
Yetişkinlerde bir uzman eşliğinde ilaç tedavisi, eğitim, psikolojik danışmanlık ve beceri eğitimlerini içeren bir kombinasyon genellikle en etkili tedavidir. DEHB'nin zarar veren etkileri, bireylerin bilişsel davranışçı terapi teknikleri kullanılarak profesyonel terapi almasıyla etkili bir şekilde ortadan kaldırılabilir. Farklı görev listelerinin kullanılmasıyla dikkat eksikliği bozukluğu olan kişiler bu tür tedaviyle farkındalık ve belirli davranışlar geliştirebilirler. İlaçsız tedavi yaklaşımının önemli bir bileşeni tutarlı egzersizdir. Bu aktivitelerin içinde küçük bir miktar fiziksel aktivite de bulunsa da genel olarak bunlar beyin egzersizleridir.
Bu tedaviler DEHB'nin birçok belirtisinin yönetilmesine yardımcı olabilir, ancak tedavi etmezler. Sizin için neyin en iyi olduğunu belirlemek biraz zaman alabilir.
Sonuç olarak DEHB yaşam boyu sürebilecek bir durum olmakla birlikte, pek çok kişi uygun müdahalelerle önemli iyileşmeler deneyimlemektedir. DEHB'yi çocuklukta yaşanan bir sorundan daha fazlası olarak anlamak ve destek sağlamak ve şefkatli bir iç ses geliştirmek açısından çok önemlidir. Sağlık uzmanlarından rehberlik almak, bireysel ihtiyaçlara göre uyarlanmış doğru, kişiselleştirilmiş bilgi ve rehberlik sağlayacaktır. DEHB karmaşık olmasına rağmen yönetilebilir bir hastalıktır.
Benzer içeriklere de göz atabilirsiniz:
