Hem doğuştan hem de sonradan görme engelleri olan kişiler için geliştirilen Braille alfabesi, görme engelli insanların hayatlarını bir hayli kolaylaştırarak, onları adeta tekrar hayata bağlıyor. Son derece önemli bir icat olan Braille alfabesi hakkında bilgiler aktaracağımız yazımıza zaman kaybetmeden geçelim.
Braille alfabesi nedir?
Braille alfabesi, görme engelli kişiler tarafından okunabilen, yükseltilmiş noktalardan oluşan bir sistemdir. Görme engelli olmayan kişilerin de öğrenebileceği alfabe bir dil değildir. İngilizce, İspanyolca, Arapça ve Çince gibi dünyadaki tüm dillerin yazılabileceği ve okunabileceği bir kod sistemidir. Braille, dünyanın dört bir yanındaki binlerce görme engelli insanın ana dilinde kullanılabiliyor ve bu sayede görme engelliler okuma yazmaya devam edebiliyor.
Braille alfabesinin trajedik ortaya çıkış hikâyesi:
Braille alfabesine ismini veren kişi Fransız eğitimci ve mucit Louise Braille’dir. 4 Ocak 1809 tarihinde dünyaya gelen Braille, 3 yaşında geçirdiği bir kaza ile sol gözünün görme yetisini kaybetti. 6 yaşına geldiğinde ise bir hastalık nedeniyle sağ gözünü de kaybeden Braille, tamamen görme engelli oldu. Braille yedi yaşındayken Jacques Palluy adında bir eğitimciden ders aldı ve işitsel yeteneklerini geliştirdi.
Daha sonra Palluy, Braille’i görme engeli olmayan öğrencilerle beraber eğitim görmesi için bir okul ayarladı ve Braille bu okulda iki yıl eğitim gördü. İki yılın ardından Paris’te bulunan tek görme engelliler okuluna kaydolan Braille, bu okulda ilk kez kabartma sistemiyle tanıştı. Bu kabartma sisteminde harfler 8 santimetre uzunluğunda kabartılmıştı, ancak öğrenciler bu sistemi çözmekte bir hayli zorlanıyorlardı. Braille ise bu sorunu çözmek için planlar geliştirmeye başlamıştı bile.
12 yaşındayken Charles Barbier adlı bir subay okulu ziyarete geldi. Barbier, askerlerin ışığa ihtiyaç duymadan ve birbirleri ile konuşmadan mesajları okuyabilmesi için “gece yazısı” adlı bir sistem tasarlamıştı. Bu sistem çeşitli seslerin kod şeklinde temsil edildiği 12 kabartılmış noktadan oluşuyordu.
Braille, ordu için hayli karmaşık bulunduğu için kullanılmayan bu sistem üzerinde çalıştı ve her birinde üç nokta olan paralel iki kolonun yer aldığı altı noktalı sistemi geliştirdi. Yeni geliştirilen bu sistem görme engelli bireyler tarafından kolayca benimsendi ve Braille Alfabesi kolayca yaygınlaştı. Braille, bu kod sistemini tasarladığı okulda ilerleyen zamanlarda öğretmenlikte yaptı ve Braille Alfabesi ile yazılmış ilk kitabı 1827 yılında çıkardı.
Braille alfabesi neye benziyor?
Braille alfabesinin sembolleri, Braille hücreleri olarak bilinen alan birimleri içerisinde oluşturulmaktadır. Bir tam Braille hücresi, her biri üç nokta içeren iki paralel sıra halinde düzenlenmiş altı adet kabartılmış noktadan oluşuyor. Noktaların konumları, bir ila altı arasında sayılarla tanımlanıyor. Bu altı noktadan bir veya daha fazlası kullanılarak altmış dört farklı kombinasyon üretilebiliyor. Tek bir hücre, bir alfabe harfini, noktalama işaretini veya kelimenin tamamını temsil etmek için kullanılabilir.
Braille alfabesindeki rakamlar:
Braille alfabesinde noktalama işaretleri:
Braille alfabesi nasıl yazılır?
Braille alfabesini yazmak için çeşitli yöntemler mevcuttur. Delikli bir levha ve ucu sivri bir işaretleme kalemiyle her harf işaretleme yöntemiyle yazılabilir. Bu işaretlemelerin arkasında yapılacak kabartmalar sayesinde Braille alfabesiyle yazılar yazabiliriz. Ayrıca, Braille alfabesini yazmak için özel daktilolarda bulunuyor. Bir adet boşluk tuşu ve 6 adet işaret tuşu bulunan bu daktilolarda, bir harfi yazmak için birden fazla tuşa basmak gerekebiliyor.
Braille alfabesi neden bu kadar önemli?
İnsanların okumayı ve yazmayı öğrenme beklentileri, gören veya görme engelli bir kişi için farklı değildir; ilerlemek için bu becerileri öğrenmek esastır. Günümüzdeki erişilebilir teknolojik araç ve gereçlerin bazıları, insanlara yapması gereken bir şey bırakmayacak kadar gelişti, ancak yine de insanların okuryazar olma gereksinimi ortadan kaldıramaz. Okuma yeteneğinin hiçbir alternatifi yok bu nedenle hiçbir dijital alternatif Braille sisteminin yerini alamaz.
Yapılan bazı çalışmalara göre Braille Alfabesini kullanan görme engelli insanlar, akademik olarak daha başarılı oldukları gibi, iş bulma konusunda da Braille sistemini bilmeyen görme engellilere göre daha avantajlı bir konumda bulunuyor. Bu durum, ses sentezleyicisi kullanan görme engellilerle, Braille bilen görme engelliler karşılaştırıldığında doğrudur.
Günlük yaşamda Braille alfabesinin kullanımı:
Braille Alfabesi bilen bir görme engelli, topluluk içerisinde rahat bir şekilde kendi başına dolaşabilir. 2008 yılında uygulamaya konan Engelliler Haklarına Dair Sözleşme ile birlikte, 150’den fazla ülke engelli haklarını korumaya başladı. Bildirge ile birlikte ülkeler, engellilerin haklarını savunmaya başladılar ve diğer bireylerle eşit koşulları sağlamak için çaba sarf ediyorlar. Günlük hayatınızda, asansörler, uçaklar, restoranlar, tabelalar gibi birçok alanda Braille alfabesini görebilirsiniz.
Braille, kitap ve belgelerin yanı sıra, faturalar, ilaç ambalajları, resmi evraklar, yemek menüleri gibi alanlarda da kullanılıyor. Amerikan Görme Engelliler Federasyonu Başkanı Jernigan Braille yazının önemini belirtmek için şu ifadeleri kullanıyor: “Braille yazıyı okuyan görme engelli kişi kendisini bir konser salonundaymış gibi hisseder. Kâğıt üzerinde parmaklarına dokunan harfler ve sözcükler sanki bir orkestranın enstrümanları gibidir.”
Peki ya teknolojik aletler ve kabartılamayan dijital yazılar?
Günümüzün teknoloji güdümlü tempolu yaşamında Braille alfabesi hâlâ geçerli mi? Dijital çağın sağladığı bilgilere erişim, tüm insanlar için hayati öneme sahiptir. Özellikle de geleneksel bilgiye erişim konusunda önünde birçok engel olan görme engelli insanlar için. Kağıt Braille, yakın gelecekte yok olmayacak olsa bile, Braille alfabesinin değişen teknolojiye hızlı bir şekilde ayak uydurup görme engelli insanların hayatını daha da kolaylaştırması gerekiyor.
