Distopik bir filmin içinde gibi hissettiren toz fırtınaları, özellikle kurak ve yarı kurak iklimlerde görülen bir meteorolojik olay. Bu meteorolojik olay, azalan yağış ve artan kuraklık oranıyla birlikte daha sık görülüyor. Hâl böyle olunca da karşımıza toz fırtınasının yanında 'toz taşınımı', 'toz bulutu' gibi ifadeler de çıkar oldu.
Peki bu ifadeler ne anlama geliyor, toz fırtınaları neden daha sık yaşanır oldu, bir toz fırtınası esnasında dışarı çıkmak tehlikeli mi, gelecekte çok daha fazlaı ve kuvvetli toz fırtınası mı yaşanacak?
Önce toz fırtınası, toz taşınımı ve toz bulutu ifadeleri ne anlama geliyor ona bakalım
Toz fırtınası, çölleşmiş alanlarda kuvvetli rüzgârlar sebebiyle taşınan toz taneciklerinin savrularak geniş bir alana yayılması olarak tanımlanıyor. Bu savrulma yoğunlaştıkça bulutlaşarak turuncumsu bir renk alıyor ve havayı kaplıyor, bu da toz bulutunu oluşturuyor. Başlayan toz fırtınasının savrulması sonrası kum ve tozun uzak yerlere taşınmasına da toz taşınımı adı veriliyor.
Ancak günümüzde havada yalnızca yerden yükselen çöl kumlarının toz tanecikleri değil, insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ince partiküller de var. Bu da daha tozlu bir havaya sebep oluyor. Haliyle fırtına esnasında havadaki toz miktarı da bu partiküllerin de etkisiyle artıyor.
Türkiye'deki toz taşınımları ve fırtınaları nereden geliyor?
Türkiye'ye toz fırtınaları genel olarak Irak ve Suriye üzerinden geliyor. Kuzey Afrika gibi toz fırtınalarının yoğun olduğu bölgelerden de ülkemize toz taşınımı olabiliyor. Uzak mesafeden gelen bu tozlar, fırtına kadar kuvvetli değil; taşınım olarak geliyor.
Ülkemizde toz fırtınalarından ve taşınımından en çok etkilenen illerin başında Konya, Karaman, Niğde, Ankara, Kayseri, Iğdır ve Şanlıurfa geliyor.
Toz fırtınaları neden daha sık yaşanmaya başladı?
Toz fırtınaları genellikle fırtınaların oluşturduğu basınç farkının yarattığı hava akımlarının yüzeydeki kum, kil, toz gibi ince partikülleri taşıması sonucu oluşur. Kurak ve yarı kurak iklimlerde görülen bu olay, iklim krizinin ve artan kuraklığın etkisiyle daha sık ve daha kuvvetli görülebiliyor.
Ancak tek gerekçe iklim krizi değil. Aynı zamanda özellikle yağışların az olduğu bölgelerde yeşil alanların azalması ve bitki örtüsünün tahrip edilmesi de toz fırtınalarının daha sık görülmesine sebep oluyor. Toprağı tutacak bir bitki kökünün olmaması, söz konusu bölgedeki toprakların rüzgarlardan daha fazla etkilenmesine ve daha fazla havaya karışmasına sebep oluyor. Sonucunda da daha sık ve yoğun toz fırtınaları yaşanıyor.
Bu süreç, adeta bir sarmala dönüşüyor. Çünkü toz fırtınalarının taşıdığı partiküller yere indiğinde bitkilerin üzerini de kaplıyor ve fotosentezi engelliyor. Bu da bitki örtüsüne daha fazla zarar veriyor.
Bilim insanları, yaşanan bu üzücü döngü sebebiyle gelecekte daha fazla toz fırtınası ve toz taşınımına şahit olacağımızı düşünüyor. Yani gelecekte Interstaller filmindeki gibi tozun hayatımızı adeta ele geçirdiği korkunç bir dünya bizi bekliyor olabilir...
Toz fırtınası ya da taşınımı esnasında havayı solumak insan üzerinde korkunç etkilere sahip
Toz fırtınaları ile taşınan partiküller solunduğunda akciğerlere kadar ulaşarak nefes darlığı, hırıltılı solunum gibi rahatsızlıklara sebep olabiliyor. Uzmanlar astım, bronşit, akciğer veya alerjik hastalıkları bulunanların havada yoğun toz olan durumlarda dışarı çıkmamasını, evlerin cam ve kapılarını kapatmalarını, dışarı çıkmak zorunda kalırlarsa da koruyucu bir maske takmalarını öneriyor.
Solunum hastalıklarının yanında, çöl kumları ile birlikte taşınan yüksek miktarda kurşunun da insan sağlığı üzerinde oldukça kötü etkileri var. Kurşun çökelerek toprağa, tarım alanlarına ve su kaynaklarına karışıyor. Buradan da vücudumuza giriyor. Uzmanlar, kemik ve dokularda biriken kurşunun beyin hasarlarına ve ölümlere sebep olduğunu söylüyor. Ayrıca düşük dozda kurşun birikiminin bile anne karnındaki bebeklere ve çocuklara büyük zarar verdiği ifade ediliyor. Tozun aynı zamanda cilt ve saç problemlerine de yol açabileceği söyleniyor.
Toz fırtınası yaşandığında ne yapmalıyız?
Toz fırtınalarının yoğun yaşandığı coğrafyalarda bu süreçte okulların tatil edilmesi gibi türlü önlemler alınıyor. Bireysel olarak ise toz taşınımı ya da fırtınası devam ederken dışarı çıkmamak, içinde bulunulan mekana toz girişini engellemek ve eğer dışarı çıkacaksak da maske kullanmak gerekiyor. Ancak burada maskenin yalnızca 'zorunlu' durumlarda çıkılması gerekirse etkiyi azaltacak bir destek elemanı' olarak sunulduğunu belirtmekte fayda var.
