Büyük kütleli yıldızlar, ömürleri ne kadar olursa olsun ölüme mahkumdurlar. Büyük kütleli bir yıldızın yakıtı tükenmeye başladığında, yıldızın çekirdeği çok fazla ısı üreterek içine doğru çökmeye başlar. Yıldızdaki sıcaklık arttıkça, çekirdek büzülür ve tamamen çöker. Çekirdeğin çökmesi, çok güçlü bir patlamaya yol açar. İşte bu büyük patlamaya hipernova patlaması deniyor.
Büyük kütleli bir yıldızın patlaması, uzayda muhteşem bir ışık gösterisi sunan bir gama ışını patlamasıdır. Bilim insanları, geçtiğimiz günlerde, diğer hipernova patlamalarını gölgede bırakacak bir patlama tespit ettiler.
GRB 190114C olarak adlandırılan gama ışını patlaması, 200 ile 1000 milyar elektron volt arasında enerji ile görünür ışıktan trilyon kat daha parlak bir haldeydi. Bilim insanları, daha önce bu tür patlamalardan arta kalan ışığı gözlemişlerdi. Ancak ilk defa gama patlamasının ışığı doğrudan gözlenebildi.
Bilim insanlarının bu gama ışını patlaması keşfi, bu hafta Nature dergisinde yayınlanan iki makale ile detaylandırıldı ve duyuruldu. Gama ışını patlamasının tespit edilmesi aslında bir ekip işiydi.
Namibya’da kurulu olan Yüksek Enerji Stereoskopik Sistem (HESS) teleskopu, Temmuz 2018’de ilk olarak büyük bir gama ışını emisyonunun zayıf bir yansımasını gözlemledi. Birkaç ay sonrada Kanarya Adaları’nda kurulu olan Major Atmosferik Gama Görüntüleme Cherenkov(MAGIC) teleskopu ile aynı kaynaktan gelen parlak ışıklar tespit edildi.
University College London’daki Mullard Uzay Bilimi Laboratuvarı’nda görevli, iki makalenin de ortak yazarı olan Paul Kuin, elde edilen ilk verilerin, gama ışını patlamasını yakalamak için hangi alanı gözlemlemeleri gerektiğini belirlediğini söylüyor.
Paul Kuin, Inverse’e yaptığı açıklamada, “Her şey yerinde olduğu için şanslı olduğumuzu düşünüyorum. MAGIC teleskopu doğru zamanda baktı ve gama ışını patlaması çok uzakta değildi” dedi.
Gama ışını patlaması Dünya’dan 7 milyar ışık yılı uzakta gerçekleşti. Gama ışını patlamaları, çok büyük bir enerji patlaması olduğu için çok parlaktırlar. Ancak bu kadar parlak olmalarına rağmen gökbilimciler bugüne kadar bu olayı direkt olarak gözlemleyemediler. Gökbilimciler, ya olay çok uzak bir galakside gerçekleştiği için ya da gama ışını patlaması ile Dünya arasına bir nesne girdiği için gama ışını patlamasını doğrudan gözleyemediler.
Gama ışını patlamaları ilk kez 1960’larda askeri uydular tarafından nükleer silahların testlerini gözlerken yakalandı. Ancak iyi bir gözlem sağlanamadı. Yıllarca bilim insanları, bu yüksek enerjili patlamaların nereden geldiklerini belirlemeye çalıştılar. 1990’lı yıllarda Samanyolu Galaksi’si dışında da gama ışını patlamaları meydana geldiği, bilim insanları tarafından doğrulandı.
Binlerce Gama Işın Patlamasının Kaynağı Keşfedildi!
Paul Kuin, gama ışını patlamaları için “Oldukça nadir görülürler. Onları çok uzakta görüyoruz. Ama çok fazla gözleyemiyoruz. Çünkü gama ışını patlaması gözleyebilmek için yaşamının sonunda ağır bir yıldıza ihtiyacınız var” dedi.
Gama ışını patlamaları hakkında bildiklerimiz, Dünya’da yapılan deneylerden geliyor. Gama ışını modelleri, birkaç saniye veya birkaç dakika sürebilen kısa ve uzun süreli patlamaların olduğunu gösteriyor. Gökbilimcilerin bu yeni gözlemi de Dünya’da yapılan simülasyonları doğrulamaktadır.
