Hepimizin yüreğini ağzına getiren AFAD bildiriminde uyarıldığımız sel, heyelan, taşkın gibi durumların hepsi yağmur kaynaklıdır. Yağmur bizim için en sıradan hava durumu olaylarından bir tanesidir ancak beklenenden çok daha fazla yağan yağmur, gerçek bir doğal afete dönüşebilir. Peki hem dünyadaki yaşamın en temel kaynaklarından biri olan hem de bazen felaketimiz olan yağmur nasıl oluşur hiç düşündünüz mü?
Yağmurun oluşması, Dünyamızdaki en temel bilimsel kuralların işlemesi sonucu ortaya çıkar. Yağmurun yağmasına neden olan durumları, tencerede yemek pişirirken de görebilirsiniz. Su buharlaşır, bulutlarda birikir ve yağmur oluşur. Bu döngü dünyanın her noktasında yaşandığı için her yerde yağmur yağmaktadır. Gelin yağmur nasıl oluşur sorusu üzerinden Dünya’daki su döngüsüne, yağmur çeşitlerine ve yağmur yoğunluk bölgelerine yakından bakalım.
Yağmur nasıl oluşur?
Dünya’da nehir, akarsu, deniz, okyanus gibi su kaynaklarının yanı sıra toprakta da belirli oranda nem bulunur. Sıcaklığın etkisi ile bu sular buharlaşır. Suyun gaz hali olan su buharı yerden yükselince ilk gördüğü buluta tutunur. Gaz halinde olan su soğudukça sıvı haline geri döner ve bulutta damlacıklar oluşturur. Bu damlacıklar bulutun taşıyamayacağı kadar ağır hale gelince de yağmur yağar.
Yağmurun oluşma süreci en temel bilimsel kuralların işlemesi sonucu ortaya çıkar. Yağmurun oluşma süreci karmaşık geldiyse hemen evde bir deney yapabilirsiniz. Tencereye su koyun, altını yakın ve kapağını kapatın. Su yavaş yavaş kaynamaya başlayacak ve gaz haline gelen su buharı tencere kapağında birikecek. Gaz moleküllerin üstten aldıkları soğuk hava ile sıvı hale dönerek birleşecek. Damlalar artık kapağa tutunamaz hale gelince de pıt pıt düşecekler. İşte size mikro yağmur oluşumu.
Su döngüsü nedir?
Yağmurun oluşumunun temel nedeni Dünyamızın su döngüsüdür. Bu su döngüsünü, suyun maddenin farklı hallerine geçişinden oluşan bir süreç olarak tanımlayabiliriz. Su döngüsü süreci dünyanın her yerinde şu temel prensipler üzerinden gerçekleşir;
- Su, sıvı halden gaz haline geçerek buharlaşır.
- Su, bitkiler ve ağaçlar aracılığıyla Dünya atmosferi tarafından emilir.
- Buz ve kar, süblimleşerek gaz haline dönüşür.
- Gaz halindeki su buharının sıvı hale geçişi bulutlarda gerçekleşir.
- Atmosferdeki toz ve diğer parçacıklar sayesinde bulutlar oluşur.
- Su, yağmur olarak Dünya’ya geri dönünce döngü devam eder.
Yağmur yağmasının sebepleri:
Yağmur yağmasının temel sebebi, Dünyamızdaki su döngüsüdür. Dünya yüzeyinde bulunan su, ısının etkisiyle gaz haline gelip buharlaşarak yükselir ve bulutlarda birikir. Biriken su buharı soğuk havanın etkisiyle tekrar sıvı hale döner ve damlacıklar oluşur. Bulutlar, damlaları taşıyamaz hale gelince de yağmur yağar.
Su buharı her zaman direkt olarak gökyüzüne yükselmez. Çevremizdeki tüm bitkiler ve ağaçlar bu su buharını emerler. Emilen su buharı, bitkiler fotosentez yaptığı sırada yeniden açığa çıkar ve yeniden yükselir. Farklı durumlar yaşansa bile kesin olarak söyleyebiliriz ki yağmur yağmasının temel nedeni, Dünya yüzeyinde bulunan suyun gaz haline gelerek buharlaşması ve yeniden sıvı hale gelerek Dünya yüzeyine düşmesidir.
Yağmur yağış çeşitleri nelerdir?
- Frontal yağış
- Orografik yağış
- Konveksiyonel yağış
Frontal yağış:
Dünya yüzeyinden uzaklaşıp atmosferde ne kadar yükseğe çıkarsanız hava da o kadar soğur. İşte bu yukarıda bulunan soğuk hava ile Dünya yüzeyinden yükselen sıcak hava çarpıştığı zaman frontal yağış adı verilen yağmur yağış türü ortaya çıkar. Sıcak ve soğuk havanın birleştiği cephede su buharının hızla sıvı hale dönüşmesi ile meydana gelir. Özellikle İngiltere’de yaygın olan bir yağış türüdür.
Orografik yağış:
Sıcak havanın etkisi ile su gaz haline dönüşüp buharlaşarak yükselir. Ancak bu yükseliş rüzgarın etkisi ile olduğu için her zaman dümdüz yukarı doğru olmaz. Rüzgar, su buharını bir tepeye doğru iterse tepeyi delip geçemediği için su buharı tepenin zirvesine doğru yükselir. Su buharı, soğuk hava ile tepenin sınırında karşılaştığı için bu noktada yağış başlar. Orografik yağış olarak adlandırılan yağmur yağış türü bu nedenle yüksek tepelerde görülür.
Konveksiyonel yağış:
Konveksiyonel yağışlar sağanak yağmur olarak da bilinir. Güneşin bir noktayı çok daha fazla ısıtması nedeniyle bölgesel buharlaşmanın artması sonucu oluşur. Örneğin yan yan iki mahallenin biri diğerine göre o an için daha fazla ısınır ve hızlı bir sağanak yağış başlar. Yan yana olan bu bölgelerden biri yağış alırken diğeri kupkuru olabilir. Genel hava durumundan bağımsız olan bu durum, her an her yerde yaşanabilir.
Dünyada en çok yağmur yağan yerler:
- Çin’in Sichuan eyaletinde bulunan Emei Shan Dağı yılda 8169 mm yağış almaktadır.
- Amerika Birleşik Devletleri’nin Hawaii eyaletinde bulunan Puu Kukui Dağı yılda 9293 mm yağış almaktadır.
- Amerika Birleşik Devletleri’nin Hawaii eyaletinde bulunan sönmüş yanardağ Mt Waialeale, yılda ortalama 9763 mm yağış almaktadır.
- Amerika Birleşik Devletleri’nin Hawaii eyaletinde bulunan Big Bog bölgesi yılda ortalama 10.272 mm
- Kamerun’da bulunan Debundscha köyü yılda ortalama 10.299 mm yağış almaktadır.
- Ekvator Ginesi Bioko Adası’nda bulunan San Antonio de Ureca bölgesi yılda ortalama 10.450 mm
- Yeni Zelanda’da bulunan Cropp Nehri yılda ortalama 11.516 mm yağış almaktadır.
- Kolombiya’da bulunan Tutendo bölgesi yılda ortalama 11.770 mm yağış almaktadır.
- Hindistan’ın Meghalaya eyaletinde bulunan Cherrapunji köyü yılda ortalama 11.777 mm yağış almaktadır.
- Hindistan’ın Meghalaya eyaletinde bulunan Mawsynram köyü yılda ortalama 11.871 mm yağış almaktadır.
Türkiye’de en çok yağmur yağan yerler:
- Doğu Karadeniz kıyıları yılda ortalama 2300 mm yağış almaktadır.
- Batı Karadeniz kıyıları yılda ortalama 2000 mm yağış almaktadır.
- Yıldız Dağları ve çevresi yılda ortalama 1200 mm yağış almaktadır.
- Menteşe yöresi ve çevresi yılda ortalama 1157 mm yağış almaktadır.
- Toros Dağları’nın güneye bakan yamaçları yılda ortalama 1200 mm yağış almaktadır.
- Nur Dağları ve çevresi yılda ortalama 1100 mm yağış almaktadır.
- Güneydoğu Toroslar bölümü yılda ortalama 1000 mm yağış almaktadır.
- Hakkari ve çevresi yılda ortalama 1000 mm yağış almaktadır.
Yağmur nasıl oluşur sorusu üzerinden Dünyamızın su döngüsünü ve yağmur çeşitlerini anlatarak Dünya’da ve ülkemizde en çok yağış olan yerleri listeledik. Yağmurun neden olduğu doğal afetlerden korunmak için yetkililerin yaptığı açıklamaları can kulağıyla dinlemeli ve uyarıları dikkate almalısınız.
