Her ne kadar aksini çok sık görsek de konuşarak iletişim kurma becerilerimizin, bizi diğer canlılardan ayıran en önemli şey olduğunu düşünürüz. Hatta bu satırları okurken gördüğünüz şekillere birer anlam ve ses yükleyerek verilen bilgiyi anlamanız, yani “yazı” da tarih boyunca, bu becerinin bir sonucu olarak gelişti.
Diğer taraftan genetik olarak insana en yakın canlı türü şempanzeler de tıpkı diğer canlılar gibi kendi aralarında iletişim kurmak için bazı yollar geliştirmiş durumda. Elbette aramızdaki genetik yakınlık, bu iletişim yollarının ürkütücü ve aynı zamanda hayret verici bir biçimde benzeşmesine yol açıyor. Afrika’da yağmur ormanlarıyla bilinen ülke Fildişi Sahili’nde bulunan Tai Milli Parkı’nda yapılan bir araştırma, şempanzelerin kullandıkları sesli ve sözel dili gün yüzüne çıkardı.
Şempanzeler cümle kuruyorlar! Peki ama nasıl?
Milli parkta yaşayan 46 farklı şempanzenin yer aldığı bir gruptan alınan, toplam 900 saat uzunluğunda 5000 bin farklı ses kaydı analiz edildi. Şempanzelerin tek sesli çağrıları diziler halinde nasıl kullandıkları, bu seslerin diziler içinde nasıl sıralandığı, birbirinden bağımsız olan ses dizilerini nasıl birleştirildiği tespit edildi.
Şempanzelerin kullandıkları yere ve bağlama göre farklı anlamlara geldiği keşfedilen homurdanma, uğultu, çığlık, sızlanma, bağırma gibi 12 farklı çağrı türü ortaya çıkarıldı. Tek seslerin birleştiği ikili sesler “bigram” ve üçlü sesler “trigram” olarak kategorize edildi.
Ardından bu ifadelerin farklı şekillerde nasıl birleştirildiği dair bir ağ haritası çıkarıldı. Farklı türlerdeki bigram ve trigramların nasıl sıralandıkları veya nasıl yeniden birleştirildikleri ortaya çıkarıldı. Trigram, yani üçlü ses dizisinin arasındaki birgram yani ikili seslerin farklı şekillerde de kombine edildiği anlaşıldı.
Araştırma ekibinde yer alan Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden Tatiana Bortolato, “Şempanzelerin, daha önce düşünülenden çok daha karmaşık yapıya sahip sesli iletişim sistemi geliştirdiklerini gösteriyor” açıklamasında bulundu. Örneğin tekli homurtular ağırlıklı olarak yiyeceklerle ilgiliyken, nefes nefese homurdanmanın selamlama sesi olarak kullanıldığı belirlendi. Eğer şempanzeler bir tehdit algılarlarsa tek uğultu yayıyorlar, ancak ikili iletişimlerinde bu uğultular daha soluk bir şekilde gerçekleşiyor.
Keşfedilen 390 farklı ses dizisi insan dillerinin evrimine ışık tutabilir:
Az önce bahsettiğimiz sürecin sonunda araştırmacılar; 12 farklı ses dizisinin farklı kombinasyonlarla birleştirildiği ve farklı anlamlara gelen 390 farklı ses dizisine, yani cümle yapılarına ulaştılar. Ancak bu ses dizilerinin sayısı tespit edilenden de fazla olabilir. Zira 12 farklı sesin yüzlerce farklı şekilde kodlanma potansiyeli var. Yani şempanzeler, gelecekte bu sesleri yeni biçimlerde kullanarak ifade edemedikleri şeyleri de sözel iletişimlerine dahil edebilirler.
Araştırmacılar, “İnsanlar tarafından üretilecek sonsuz sayıdaki farklı dizilere kıyasla çok daha az görünse de primatlar hakkında kabul gören anlayışın ötesine geçen bir yapı görüyoruz. İnsan gibi sosyal olarak karmaşık bir tür olan şempanzelerin ses dizilerini inceleyerek, nereden geldiğimizi ve benzersiz dilimizin nasıl geliştiğini anlamaya, yeni bir bakış açısı getirmeye çalışıyoruz” açıklamasında bulundular.
Yayınlanan bilimsel makaleye Nature Communications Biology dergisinden ulaşabilirsiniz.
