Gezegenler Neden Küçük Bir Kayalık ya da Dev Bir Gaz Topu Şeklindedir?

14
4
2
1
0
Bilim insanları, yaptıkları gözlemler sırasında sadece iki tür gezegenlerle karşılaşıyorlar: Küçük, kayalık gezegenler ve büyük, gaz devi gezegenler. Keşfedilen binlerce gezegen arasında neden bu iki form haricinde bir gezegen gözlenmedi?

NASA’nın Ötegezegen Arşivi’ne göre bilim insanları, Güneş sistemi dışında bu zamana kadar 4.000 gezegen keşfettiler. Bu gezegenlerin bazıları aynı anda birden fazla yıldızın yörüngesinde dönüyor. Bazı gezegenlerinise  yörüngeleri o kadar kısa ki, yılları Dünya’nın birkaç günü kadar. Yani gezegenlerin nerede bulundukları, nasıl hareket ettikleri ile ilgili olarak çok fazla olasılık var. 

Gezegenlerin bulundukları yer ve hareketleri konusunda çok fazla olasılık olmasına rağmen, boyutları, yarıçapları ve kütleleri söz konusu olduğunda sınırlar bulunuyor. Güneş sisteminde iki çeşit gezegen var: Dünya’ya benzer küçük, kayalık, yoğun gezegenler ve Jüpiter gibi büyük, gaz devi gezegenler. Gökbilimcilerin şimdiye kadar keşfettikleri binlerce gezegen de bu iki kategorinin dışında değil.

Süper Dünya

Gezegenler nasıl oluşur?

Keppler görevi ve TESS verilerine bakıldığında, gezegen boyutlarında bir boşluk ortaya çıkıyor. Süper Dünya olarak tanımlanabilecek, çok büyük, kayalık gezegenler bu zamana kadar keşfedilmemiş.

Dünya’dan çok büyük kayalık gezegenlerin gözlenmemiş olması ortaya, neden Süper Dünya’lar olmadığı sorusunu çıkarıyor. Peki gökbilimciler, neden sadece küçük, kayalık gezegenler ve muazzam gaz devi gezegenleri gözlemleyebildiler?

Süper Dünya’ların gözlenmemiş olmasının sebebi, gezegenlerin oluşum evresi ve atmosferiyle alakalı. Bir yıldız oluşmaya başladığında, büyük bir gaz kütlesi bir araya gelir. Bu gaz kütlesi dönmeye başlar ve zamanla kendi kendine çöker. Sonunda ise yıldızın çekirdeğindeki füzyon reaksiyonunu tetikler. 

Bu süreç tamamlandıktan sonra etrafta fazladan gaz ve toz kütlesi kalır. Bu fazladan kalan gaz ve toz kütlesi, yıldızın etrafında dönmeye başlar. Yıldızın etrafında dönen bu kütle içindeki toz parçacıkları birbirine çarparak daha büyük kütleler haline gelir. Nihayetinde toz kütleleri devasa kayaları ve gezegenleri oluşturur.

Gezegen büyüdükçe kütlesi büyür ve bu nedenle gezegenin yerçekimi artar. Artan yerçekimi, toz ve kayaların yanında gazları da gezegene çekerek, gezegenin atmosferinin oluşmasını sağlar. 

Süper Dünya

Süper Dünya’larla neden oluşamaz?

Bir gezegenin yarıçapı Dünya’nın 1.5 katından daha küçük olursa, o gezegen atmosfer tutacak güce kavuşamaz. Bununla birlikte gezegen büyümeye devam ederse Neptün (yarıçapı Dünya’nın dört katı) ve Jüpiter (yarıçapı Dünya’nın 11 katı) gibi kaya kütlesinden daha fazla gaz yakalar. 

Yukarıdaki oluşum fenomeni nedeniyle bir gezegen ya küçük, kayalık olarak ya da büyük ve gaz devi olarak meydana gelir. Bu şekilde bir oluşum sürecinde Süper Dünya’ların oluşması çok zordur. Çünkü gezegen yeterli kütle ve yerçekimine sahip olduğunda gezegene doğru çekilen gaz kütlesinin yığılması çok daha fazla olacaktır. Bu gaz çekimini durdurmak için ise başka koşullara ihtiyaç vardır. 

Süper Dünya

Dikkate alınması gereken bir diğer faktör de bir gezegenin oluştuktan sonra hep aynı yörüngede kalmamasıdır. Bazı gezegenler oluşumlarından sonra kendi yıldızlarına doğru hareket ederler. Gezegen yıldıza yaklaştıkça atmosferi ısınır. Atmosferdeki bu ısınma, gezegendeki atom ve moleküllerin çok hızlı hareket etmesini ve gezegenin yerçekiminden kurtulmasına neden olur. Bu neden kayalık, küçük gezegenlerin bazıları aslında atmosferinden kurtulmuş büyük gezegenlerin çekirdekleridir. 

Her ne kadar büyük, kayalık gezegenler ya da küçük, gazlı gezegenler gözlemlenememiş olsa da, iki genel kategorinin kapsayacağı şekilde farklı boyutlarda gezegenler gökbilimciler tarafından keşfedilmeye devam ediyor. 

Kaynak : https://earthsky.org/space/why-planets-have-size-limits
14
4
2
1
0
Emoji İle Tepki Ver
14
4
2
1
0