Bundan 500 yıl önce İtalyan keşiş Giordano Bruno, gece göğünde gördüğümüz yıldızların da bizim Güneş’imiz gibi bir cisim olduklarını ve onların da etrafında dönen gezegenler olduğunu söyledi. Bu görüşünü değiştirmediği için kilise tarafından idam edilen Bruno’nun adı bugün hala yaşarken idam edenler unutuldu ve gitti zira Bruno haklıydı.
Bruno’dan 500 yıl sonra çekilen Harry Potter filmlerinde, soaktaki bütün ışığı yutan ve Deluminator adlı bir cihaz görmüştük. Muggle’ların büyücüsü sayılabilecek bilim insanları, benzer bir cihazı ötegezegen keşifleri için kullanılmak üzere geliştirdi.
Geliştirilen cihazın ismi Coronagraph, Türkçe ismiyle ise ayla izge-çizeri. Tabii ki bu çeviri kimseye bir anlam ifade etmediği için açıklayalım: Bir yıldızın etrafındaki haleyi gözlemlemek ve fotoğrafını çekmek için kullanılan cihazdır. Halegraf diyebiliriz.
1990’larda başlayan yolculuk
Halegraf aslında ilk olarak 1990’lı yıllarda, yerden yapılan astronomi gözlemlerinde kullanılması için geliştirilmeye başlandı. O dönemde bu cihazın atası kullanılarak binlerce ötegezegenin izi ortaya çıkarılmıştı. Bu keşif, 2019 yılında da Nobel Fizik Ödülü ile taçlandırıldı.
Bir sonraki amaç ise Jüpiter boyutundaki gaz devlerini gözlemleyebilmek oldu. Zira bizim gezegenimiz gibi daha küçük gezegenleri bulabilmek neredeyse imkansızdı. Onun yerine yaşam barındırma ihtimali bulunan gezegenlerin olabileceği bölgeleri belirlemek için çalışmalar yapılıyordu. HabEx, LUVOIR gibi sistemler de dış gezegenlerin bulunabileceği bölgeleri keşfetmeyi amaçlıyor. Bu görevler için de gerekli cihazların geliştirilmesi gerekiyor.
Halegraf, bu görevlerde yapılacak tüm görüntüleme faaliyetleri için büyük önem taşıyor.
Yıldızların ışığı ötegezegenleri saklıyor
Ötegezegenleri bulmak zor. Örneğin bizim sistemimizdeki en büyük gezegen olan Jüpiter, Güneş’ten 1000 kat daha karanlık. Yine de buradaki esas sorun karanlık değil, Hubble Uzay Teleskobu çok daha az ışık yayan gök cisimlerini görüntüleyebildi.
Buradaki en temel sorun, ışığı çok az olan bu cisimlerin oldukça parlak olan yıldızların yanında yer alması. Bu nedenle de yapılan gözlemlerde ötegezegenleri bulması oldukça zor oluyor. Galata Kulesi'nin ışıklarının yanındaki bir ateş böceğini, Yalova’dan fotoğraflamak kadar zor bir süreçten bahsediyoruz.
PICTURE-C adlı halegraf, yıldızlardan gelen ışığı yapay bir karanlıkla sarmasına rağmen o yıldızdan gelen ışıklarla aydınlanan gök cisimlerini karartmıyor. Bu sistem, yıldızların etrafındaki asteroid kuşakları gibi küçük ve yakın mesafedeki cisimlerin bulunabilmesini sağlıyor. Uzun süredir test edilen sistemler, 29 Eylül 2019’da New Mexico’da hizmete girdi.
İlk denemede gezegen keşfetmesi beklenmeyen cihaz, 20 saatlik bir deneme uçuşu gerçekleştirdi. Bu deneme uçuşunun ardından araç, yakın zamanda bir kez daha balona yüklenerek gökyüzünde yolculuğa çıkacak ve yıldızların etrafındaki olası asteroidleri arayacak.
