Bundan yaklaşık 10 yıl önce soğuk çay üreticisi Lipton, Türkiye’de çok ses getiren bir kampanyaya imza attı: Her Şeyi Bilen Kadın. Bir hanımefendi, aklınızdan herhangi bir şey tutmanızı istiyor ve size birkaç soru soruyordu. Bu sorular git gide sizin aklınızda tuttuğunuz nesneye göre şekilleniyor, sonunda da çok yüksek ihtimalle doğru cevabı biliyordu.
Daha sonrasında farklı şekiller alan oyun, Lipton tarafından da bırakılmadı ve Lipton Akıllı Çay Bardağı oyununa dönüştü. Bu uygulamanın mantığı ise Her Şeyi Bilen Kadın ile birebir aynı. Fakat bütün bunların bir atası var: Akinatör.
Kısaca söyleyecek olursak Akinatör bir kişi ya da karakter üzerine, Akıllı Çay Bardağı ise neredeye tüm genel geçer kavramlar üzerine akıl okumayı sağlayan bir programlamayla oluşturulmuş durumda. Aslında temalar değişse de hepsi benzer çalışma mantığına sahip.
Akıllı Çay Bardağı nasıl oynanır?
Aslında oyunu oynamak oldukça basit, zira bu tarz oyunların hepsinin mantığı neredeyse tamamen aynı. Karşınıza çıkan karakter -bu durumda bir çay bardağı ya da bir kadın- sizden aklınızdan bir şey, bir nesne tutmanızı istiyor. Fakat herkesin bilebileceği tarzda bir “şey” olmak zorunda. Ayşe gibi Mehmet gibi bir özel isim; ya da Bayburt gibi Berlin gibi şehir ismi olmamalı.
Ardından Akıllı Çay Bardağı, size toplam 20 adet soru soracağını ve sonunda aklından tuttuğunuz şeyi bulacağını söylüyor. Sorular karşınıza geldikçe “Evet, Hayır, Emin değilim” seçeneklerinden bir tanesini seçiyorsunuz. Zaman geçtikçe sorular sizin aklından tuttuğunuz nesneye göre şekillenmeye başlıyor. Sonunda da bir bakmışsınız akıllı bardak aklınızdan geçeni bilmiş. Nasıl olduğunu anlatmadan önce, birkaç bilgi daha verelim.
Akıllı Çay Bardağı benzeri tahmin oyunları:
Akıllı Çay Bardağı oynayınca aklımız nasıl okunuyor?
Şimdiden spoiler verelim, Akıllı Çay Bardağı ve benzeri oyunlar aklımızı falan okumuyor. Tamamen güzelce tasarlanmış bir yazılımdan ibaretler. Bunu da seçenekleri eleyerek yapıyorlar. Akinatör mantığını anlamamız için, yazılım dünyasında sıkça rastlanan ve kullanan Binary search (ikili arama) ya da Binary Tree (İkili Ağaç) kavramlarını açıklamamız gerek.
Peki nedir bu aklımızın okunmasını sağlayan Binary Tree?
Her bir parçanın sadece iki adet “çocuğu” olan ağaç sistemlerine Binary Tree denir. Bu sistem ise yinelemeli (recursive) şekilde devam eder. Bu durumda sıfırınca katmanda 1, ilk katmanda 2, ikinci katmanda 4, üçüncü katmanda 8; kısacası n’inci katmanda 2^n kadar düğüm (node) bulunur.
Akıllı Çay Bardağı oyunundaki mantık da tamamen Binary Tree’den ibaret.
Uygulama, size 20 soru sorarak (2^20 = 1.048.576) 1 milyondan fazla farklı cevabı birkaç seçeneğe düşürebiliyor. Kafanızda canlandıracak olursanız, ilk sorunun cevabıyla beraber tüm seçeneklerin yarısı eleniyor. Size ilk düğümün bir çocuğunu, verdiğiniz cevaba göre silmiş oluyorsunuz. Böylece 1 milyon seçenek, sadece 20 soruyla hemen elenmiş oluyor.
Yani aslında burada asıl işlem, çok fazla olan verileri en kısa şekilde azaltmak. Her ne kadar yazılım dünyasında farklı sıralama ve eleme yöntemleri olsa da ikili sistem bunların en verimlilerinden.
Akıllı Çay Bardağı’nın sorduğu her soru, kendi veritabanında (database) hazır olarak bulunan sorulardan. Bununla birlikte benzer şekilde Akıllı Çay Bardağı’nın yazılımı, her bir soru için bir doğru olduğu cevapları (nesneler) da veritabanında tutuyor. Yani N adet tahmini nesne ve M adet de soru varsa, Akıllı Çay Bardağı nın veritabanında sakladığı N*M kadar cevap var. Her şey bu kadar basit.
Tamam da her şey yarı yarıya azalarak gidiyorsa sorularda neden üçüncü bir seçenek var?
Yukarıda eleme yöntemi kullanıldığını ve her seferinde cevapların yarısının gittiğinden bahsetmiştik. Fakat oyunu açtığınızda görebileceğiniz üzere, bir tanesi Emin Değilim olmak üzere üç farklı cevap şansınız var. Sadece Evet/Hayır cevapları olsaydı fonksiyonların döndürdüğü değer (yani cevap) boolean (kısaca 1 veya 0) olacaktı ve işlem daha da kolaylaşacaktı. Peki durum böyleyken, yazılım bunu nasıl değerlendiriyor?
Yazılımın "boolean" yani evet ya da hayır dışında üçüncü seçenek sunmasının birkaç avantajı var. Öncelikle her bir cevabın her bir nesne için doğru olması gerekmiyor. Böylece daha yakın olanları da seçme imkanı doğuyor. İkincisi, insanlar aynı nesne için uzlaşamayıp farklı cevapları verebilirler. Üçüncü bir seçeneğin olması ise programın doğru cevaba yaklaşmasında esneklik sağlıyor.
Akıllı Çay Bardağı tam olarak bir yapay zekâ değil, aslında hiç değil? Peki o zaman ne?
Normal şartlar altında, böyle bir program eğlence amaçlı yazılmayıp bilimsel araştırmalarda kullanılsaydı işin içerisine derin öğrenme ve yapay zeka da girecek, program kullanıcıların girdiği verileri zaman içerisinde daha iyi analiz edip doğru sonuçları daha kesin olarak verecekti. Fakat Lipton’un sadece bir eğlence amacı güderek oluşturduğu Akıllı Çay Bardağı’nda bu yöntemin kullanılmadığına eminiz.
Uygulamanın bazı zamanlarda tamamen alakasız cevaplar vermesinin temel sebebi de öğrenme işleminin gerçekleşmiyor oluşu. Tekrar Binary Tree örneğinden gidecek olursak, başta verilen yanlış bir karar binlerce seçeneği tek seferde eleyeceği için aklından tuttuğunuz nesnenin çıkmama olasılığı da azımsanabilecek şekilde değil.
Akıllı Çay Bardağı dışındaki diğer oyunlarda durum epey farklı:
Akıllı Çay Bardağı’nın diğer örneklerine baktığımızda ise makine öğrenmesinin kullanıldığını görüyoruz. Yukarıda adını zikrettiğimiz 20q.net sitesi, online olduğu gibi sürekli yenilenen bir veritabanı yapısına sahip.
Benzer şekilde tüm bu oyunların atası olan Akinatör de doğru tahmin edeceği insan sayısını aynı mantık ile beraber, sürekli artırıp daha doğru hale getiriyor. Yani 10 yıl önce yazıldığı için sadece 10 yıl öncenin ünlülerini karşınıza çıkarmıyor; yeni ünlü isimleri de sisteme dahil ediyor.
Sonuç olarak... Aslında her şey akıllıca kullanılan yazılımlardan ibaret ve sistem, düşündüğünüzden daha basit:
Bilgisayar Mühendisliği tarzı bir bölüm okuduysanız ya da okumayı düşünüyorsanız, ilk sınıfta bahsedilen konulardan birisinin sıralama yöntemleri ve verimlilikleri olduğunu anımsayacaksınız. En efektif yöntemlerden birisi olan Binary Search Tree de herhangi bir veri kümesinin taranıp sıralamasından tutun, RAM’lerin çalışma yapısına kadar birçok alanda kullanılıyor. Elbette bu tarz eğlenceli ve bir o kadar da hayranlık uyandırıcı oyun ve uygulamaları basit bir şekilde oluşturma işine de yarıyor.
