Bütün gün çalışıp yorgun bir şekilde işten çıktığınızı düşünün. Metroya binip evinize doğru yola koyuldunuz ve durağınızda indiniz. Sonrasında yerin altındaki metro istasyonundan çıkmak için yürümeye başladınız. Karşınıza her gün kullandığınız uzun mu uzun bir yürüyen merdiven çıktı. Yürüyen merdivene baktığınızda çalışmadığını, insanların kendilerinin bu merdivenden çıktığını gördünüz. Siz de kalabalık arasında yürüyen merdivene ilerlediniz ve ilk adımınızı attınız. İlk adımınızı attığınızda aslında normal merdivenden farkı olmamasına rağmen dengenizin bozulduğunu gördünüz. Bunun neden olduğunu düşünerek yukarı çıktınız ve sonrasında evinizin yolunu tuttunuz.
Bu kısa hikayemiz size bir yerden tanıdık geldi mi? Daha önce muhtemelen çeşitli sebeplerle durmuş bir yürüyen merdiveni kullanmışsınızdır. Peki duran bir yürüyen merdiveni kullandığınızda siz de içinizde garip bir şeyler hissedip denge kurmakta zorlandınız mı? Bu durumun sadece kendinize olduğunu düşünüyorsanız merak etmeyin, çok fazla insan bu sorunu yaşıyor. Hatta bununla ilgili bir kavram da var. Hadi gelin şimdi, "Broker Phantom Escalator" olarak tanımlanan bu bilimsel fenomene bakalım.
Duran yürüyen merdivenlerden çıkarken dengemiz neden bozulur?
Yürüyen merdivenler durduğunda aslında normal bir merdivenden farksızdır. Düz mantıkta bu merdivenlerden adım atarak çıkmaya çalıştığımızda farklı bir şey olmasını beklemeyiz. Ancak bu noktada devreye beynimiz ve karmaşık çalışma sistemi giriyor. "Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı" olarak tanımlanan bir çalışmayla da kanıtlanan bu durum, beynimizin yürüyen merdivenin hareket etmesine alışmasından dolayı yaşanıyor. Bir baş dönmesi eşliğinde adımlarınızı normalden daha hızlı atabileceğiniz duran yürüyen merdiveni çıkarken, beyniniz burada bazı şeylerin yanlış olduğunu düşünüyor.
Beynimizde bilinçli işler için olduğu gibi bilinçsiz bir şekilde yerine getirdiğimiz görevler içinde bir alan vardır. Yürümek gibi eylemler bu alanda gerçekleşir. Bu bilinçli olmayan sistem, yürüyen merdivene bindiğimizde düşmemizi de engeller. Elbette beynimiz kendini yürüyen merdivenin yürüdüğü ana göre ayarlar ve adımlarını ona göre atar. Bu sebeple de yürüyen merdivenin yürümediğini görüyor olsak da adımlarımız yürüyormuşçasına atılacaktır. Bu da bir baş dönmesine ve denge kaybına yol açacaktır.
"Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı" için yapılan deney
2003 yılında R.F. Reynolds ve A. M. Bronstein isimli iki araştırmacı, yürüyen merdivenin çalışmadığına emin olunmasına rağmen yaşanan tuhaf denge hissinin neden olduğunu araştırmaya karar verdiler. Bunun sonucunda da Broken Escalator Phenomenon"; yani "Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı" çalışması ortaya çıktı.
Bir deneyle bu hissiyatı canlandırmak isteyen araştırmacılar, bunun için kullanıcıların sabit bir şekilde üstünde durabilecekleri bir kızak kullandılar. Deneyde yer alan insanlar ilk başta sabit bir şekilde duran bu kızakların üzerine 10 kez adım attılar. Deneklerden sonrasında kızaklar hareketliyken 20 kez adım atmaları istendi. Deneyin 3. aşamasında ise deneklere kızağın hareketsiz olacağı bilgisi verildi. Kızaklar gerçekten de hareketsizdi, ancak denekler kızağa adım atarken gövdelerinin öne gideceği düzeyde hızlı adımlar attılar. Deneklerin büyük kısmını şaşkına çeviren bu deney, yürüyen merdiven, koşu bandı gibi alanların durgun hallerinde yaşanan denge kaybını da açıklıyordu.
Vücudumuz neden böyle bir tepki veriyor?
Vücudumuzun yürüyen merdiven duruyorken garip tepki vermesinin nedeni motor sistemimizin alışkanlıklarından kaynaklanıyor. Daha önce yaşadığı tecrübelerini bir araya getirerek yürüyen bir merdivene hızlı ve hafifçe öne eğilerek çıkan vücudumuz, asansör duruyor olsa da aynı tepkiyi vermeye devam ediyor. Yürüyen merdiven, koşu bandı gibi çeşitli bir hareketi yerine getiren araçların o an çalışmadığını bilsek de vücudumuzun motor sistemi aynı bilgiye sahip olmadan istemsizce bir tepki veriyor. Karşıda o hareketi bulamadığımızdaysa garip bir hisle birlikte denge kaybı yaşanmış oluyor.
