Koronavirüs pandemisi ilk başladığında dünya çapında genel bir panik hakimdi. Halihazırda virüsün herkesi aynı şekilde etkilemediği belliydi. İlk gelen klinik bilgilere göre erkekler, yaşlılar ve sigara içenler hastalıktan çok daha kötü etkileniyordu. Haliyle bilim insanları, bu kişileri salgına karşı daha hassas hale getiren nedeni merak etti.
Cold Spring Harbor Laboratuvarı’ndan moleküler biyolog Jason Sheltzer ve partneri, Google yazılım mühendisi Joan Smith New York’taki karantina sürecinde bu durumun sebebinin tek bir enzimdeki yapısal farklılıklar olabileceğini keşfetti. Sheltzer, “En basit açıklamanın ACE2 olabileceğini düşündük” diyor.
ACE2 nedir?
ACE2, yani tam haliyle anjiyotensin dönüştürücü enzim 2, vücudumuzda bulunan pek çok hücrenin yüzeyinde yer alan bir proteindir. Kalp, akciğerler, bağırsaklar ve burnumuzun içi de bu proteinin bulunduğu bölgelerdendir. Tansiyonu ayarlamak, yaraları iyileştirmek gibi süreçlerde bu enzim kullanılır. Anjiyotensin II gibi yıkıcı proteinleri de durdurur.
Öte yandan ACE2’nin sahip olduğu ceplere uyan tek şey anjiyotensin II değil, COVID-19 salgının sebebi olan SARS-CoV-2 de bu enzime uyum sağlıyor. Böylece virüs hücreye ACE2 üzerinden giriş yaparak hücreyi ele geçiriyor ve enfeksiyon başlıyor.
Salgının ilk başladığı dönemlerde bir kişinin ACE2 miktarı ne kadar yüksekse salgından etkilenme riskinin ve olası hastalığının ağırlığının daha fazla olması bekleniyordu. Sheltzer ve Smith de bu olasılığı inceledi. Virüs Çin’in dışına yayıldıkça başka araştırmacılar da bu noktaya odaklandı. Bu esnada risk altında olan başka gruplar da tespit edildi: yüksek tansiyon, şeker ve obezite sorunu yaşayanlar. Haliyle sorumlu proteinin keşfi için biraz daha farklı yaklaşımlar gerekti.
Araştırmacılar ACE2 ile yeni hastalık arasındaki ilişkiyi incelediklerinde ise yeni bir sorunla karşılaştılar: topladıkları veriler herhangi bir öngörülebilirlik sağlayan bilgiler içermiyordu. Sheltzer, indirgeme ya da basitleştirme yöntemleriyle açıklanamayacak kadar büyük ve karmaşık bir verinin ortaya çıktığını ancak merkezde yine ACE2’nin yer aldığını söylüyor.
Sigara içenlerde ACE2 miktarı değişiyor
Sheltzer ve Smith evlerinden dışarı çıkamadıkları için testler yapamadılar, onun yerine toplanmış olan verileri kullandılar. İkili çalışmalarında farklı gruplardan insan ve hayvan deri örneklerine ait bilgileri kullandı. Ortaya dikkat çekici sonuçlar çıktı.
Defalarca yapılan denemelerde kadınlar ve erkeklerin ciğerlerinde eşit miktarlarda ACE2 salgılandığını ortaya çıkardılar. Ayrıca yaşın ilerlemesi, ACE2 üzerinde herhangi bir etkiye de sahip değildi. Sigara içenlerde ise durum çok farklıydı.
Mukus oluşturan bir yapı olarak bildiğimiz yapıyı oluşturan kadeh hücreleri, sigara içen kişilerin ciğerlerinde yoğun ACE2 salgısına neden oluyor. Böylece akciğerleri sigaranın içindeki yüzlerce zararlı maddenin ve dumanın etkilerinden korumayı amaçlıyor. Haliyle sigara kullanımı arttıkça mukus ve ACE2 miktarı da artıyordu.
Sigara içenler ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) hastaları, daha fazla ACE2 üreten ciğerlere sahipler. Bu durum nedeniyle bu kişilerin salgına karşı daha hassas oldukları, birbirlerinden bağımsız olarak gerçekleştirilen çeşitli çalışmalarla da açıklandı.
ACE2 değişimlerinde ilaçlar da etkili
Öte yandan SARS-CoV-2 için astım hastalarının da risk grubunda olması beklense de yapılan çalışmalarda bu grupta yer alan kişilerin, toplam hasta sayısında çok ufak bir kesimi oluşturduğu ortaya çıktı. Astım üzerine çalışan Michael Peters, astım hastalarının neden hastalığa karşı zayıf olmadıklarını ise kimsenin bilmediğini söylüyor.
Araştırmacıların bu noktada yaptığı çalışmalar da bizi ACE2’ye götürüyor. Astım hastaları ile sağlıklı insanlar arasında, ACE2 miktarları açısından bir farklılık yok. Öte yandan astım rahatsızlığı için kortikosteroid ilaç kullanan kişilerin ACE2 miktarının daha düşük olduğu ortaya çıktı. Çin’de de hastalık ilk ortaya çıktığında bu ilaçlar tedavide denenmişti. Ayrıca bu ilaçlar ACE2 miktarını değiştiren tek ilaçlar değil.
ACE2 miktarını arttıran ARB ve ACEI tipi ilaçların alınmasının COVID-19 için riski arttırdığını düşünen tıp uzmanları, dünyanın dört bir yanında bu ilaçlara karşı uyarılarda bulundu ancak bu teori daha sonra çöktü. Bu ilaçların COVID-19 konusunda zararsız oldukları, bir dizi büyük ölçekli epidemiyolojik çalışmada ortaya çıkarıldı.
ACE2 dengesini sağlamak
Uzmanlara göre ayrıca koronavirüsten korunmak için ACE2 seviyesini düşürmeye çalışmak da mantıklı değil (Belki sigarayı bırakmak dışında). Bu durum bir anlamda kaş yaparken göz çıkarmaya benziyor. ACE2 eksikliğinde tansiyon yükselmesine, doku hasarına ve ateşlenmeye neden olabilen, fazla salgılandığında oldukça zararlı olabilen anjiyotensin II gibi moleküllerin arttığı biliniyor.
Hatta araştırmacılar, ACE2 miktarının düşüklüğünün de ciddi koronavirüs sorunlarına neden olabildiğini ifade ediyor. Virüsler reseptörlere bağlandığında tıkanma yaratarak normal işlevlerini gerçekleştirmelerini engelliyor. Reseptör hücreleri temizlemek ve korumak normalde ACE2’nin görevi. Eksikliğinde ise enfeksiyonu durduran bir şey olmuyor ve ölen hücre sayısı artıyor.
Araştırmacılar şimdi ACE2 dengesini bulmak ve tedavi bulmak için çalışmalar yapıyor. Şu andaki klinik çalışmalarda anjiyotensin II'yi baskılayan ya da tamamen üretilmesini engelleyen ilaçlar test ediliyor. Diğer stratejiler arasında ise ilk aşamada ACE2 ile koronavirüs etkileşimini engellemek yer alıyor.
Bu testlerin sonuçlanması ve ACE2’nin rolü net olarak ortaya çıkana kadar daha aylar geçmesi gerekiyor. Yine de araştırmacıların şu ana kadar elde etmeyi başardıkları sonuçlar oldukça dikkat çekici. Koronavirüsün sırrı çözülüp tedavi bulununcaya kadar kendinize ve sevdiklerinize dikkat edin, maskelerinizi takın ve sosyal mesafeyi koruyun.
