Dünyanın en büyük canlılarından olan balinalar ve sevimlilikleriyle insanların sempatisini kazanan yunus balıkları oldukça zeki canlılar. Hatta bu canlıların, harika bir düşünsel güce Homo Sapiens’ten çok daha önce sahip olduğu da biliniyor.
Peki, bu canlılar, bu beyin gücüyle ne yapıyorlar? Bu soru, ABD’li bilim insanı ve doğacı Nan Hauser’in de kambur balinayla karşılaştığı sırada aklını kurcaladı. 40 ton ağırlığına ulaşan bu canlı, insanlarla çok fazla temas kurmasa da Nan Hauser’i yaklaşık 10 dakika boyunca göğüs yüzgeciyle itti ve ısrarlı temas etmeye çalıştı.
Hauser, daha sonra National Geographic’e verdiği bir röportajda yaşadığı bu anı anlatırken “Hayatımı kaybetmeye hazırlanmıştım. Bana vuracağını ve kemiklerimi kıracağını düşünmüştüm” dedi.
Hauser’in yaşadığı bu tecrübe gördüğü kaplan köpekbalığıyla iyice ilginç bir hâl almaya başlamıştı. Kaplan köpekbalıkları, insanlara saldıran birkaç köpek balığı türünden bir tanesi ve ayrıca balinalar içinde bir tehdit oldukları da biliniyor. Bir sebepten dolayı balina, Hauser’ın hayatını kurtarmak istemişti.
Su altı kamerasıyla görüntülere alınan ve bir dönem viral olan bu görüntüler için Hauser “Belki köpekbalığı bana saldırmayacaktı ancak yine de o (balina) benim hayatımı kurtarmaya çalıştı” ifadelerini kullandı.
Kambur balinaların farklı bir türü kurtarmaya çalışmasının ilk ve tek örneği de bu değil üstelik. Bu canlıların kendilerini, okyanustaki yırtıcılar ile doğurmak üzere olan balinalar, foklar ve güneş balıklarının arasına koyduğu görülmüştü. Ayrıca yunusların da boğulmakta olan insanların hayatlarını kurtardıkları biliniyor.
Balinaların insanları ya da diğer canlıları neden kurtarmaya çalıştığı henüz bilinmiyor. Bunlara rağmen insanlar ise her yıl on binlerce balina avladı ta ki popülasyonları artık yok olma sınırına gelene kadar ve endüstriyel olarak avlanan balinalar artık daha kârlı olana kadar.
Oldukça ünlü bir sinirbilimci ve hayvan davranışları ve zekası konusunda uzman olan Lori Marino “Oldukça karmaşık bir beyinleri var. Bunu ise görüntüleme tekniklerini kullanmaya başladıktan sonra keşfettik. İnsanlar, balinaların beyinlerinin büyük ama basit olduğunu düşünüyordu ancak şu an durumun bundan ibaret olmadığını biliyoruz” dedi.
Ayrıca Marino yunuslarla yaptığı çalışmada, şişe burunlu yunusların kendilerini aynadan tanıyabildiklerine dair oldukça sağlam kanıtlar sunmuştu. Bu alanda şişe burunlu yunuslara eşlik eden diğer canlı türleri ise birkaç maymun, Asya fili ve saksağanlar.
Tüm bunlarla birlikte “Yunuslar/balinalar ne kadar zeki canlılar?” sorusunun cevabı ise “Tam olarak bilmiyoruz.” Bunun sebebine gelecek olursak, sinirbilim alanındaki anlayışımızın sınırlı olması ve kendi türümüzün önyargıları olması.
Georgetown Üniversitesi’nde biyoloji ve psikoloji profesörü olan Janet Mann “İnsanlar bana yunusların akıllı olup olmadığını sorduğunda, bilmediğimi ancak ne yönden akıllı olduklarını söyleyebileceğimi ifade ediyorum. Bizim bildiğimiz şey onların X, Y ve Z’yi yapabildikleri ve eğer bunları yapabiliyorlarsa bunun arkasında bir beyin gücü vardır” şeklinde konuştu.
Yunusların ilginç zekâlarını gösteren ekolokasyon (sesle yer bulma) özelliği hakkında konuşan Marino “Ne algıladıklarına dair bütünsel bir görüşleri var. Bizler bir ses duyarız ve bir sesi hatırlarız ancak onların beynin çalışma şekli ise görsel görüntü ile harmanlanmış ekolokasyon, hologram benzeri bir şey oluşturuyor” dedi.
Bu canlıların beyinleri, geniş bir duygu aralığını deneyimleyebiliyor ve gelişmiş bir özfarkındalık hissine sahip. Katil bir balinada, beynin duygusal farkındalık ve hafıza oluşumuyla ilişkili bir parçası olan limbik sistem, şu anda paralimbik lob olarak bilinen beyin üzerinde benzersiz bir yapı oluşturduğu noktaya kadar abartılıyor.
Son yıllarda yapılan çalışmalarda bilim insanları, beynin bu bölgesinin, sürünün üyeleri arasındaki kolektif özfarkındalıktan sorumlu olduğunu tartışmaya başladı. Marino, balinaların bu öz duyularının, sürünün üyeleri arasında da dağılabileceğini söylüyor. Ayrıca bu, balinaların neden toplu bir şekilde kıyıya vurduklarını da açıklamaya çalışan teorinin bir parçası.
Mann şişe burunlu yunuslarla ilgili olarak “Şişe burunlu yunuslar ile çok katmanlı bir ittifak yapılarının olduğunu görüyoruz. Ayrıca nesilden nesle geçen kültürel davranışlar sayesinde arkadaş ile düşmanı ayırt edebildiklerini biliyoruz” dedi.
Marino bizim zekâ ve akıllı algımızla ilgili olarak şunları söyledi:
“Ne kadar akıllı olduklarını ya da ne yönden akıllı olduklarını tamamen anladığımızı düşünmüyorum. Zekayı tanımlama şeklimiz, kendi zekamızı tanımlama şeklimizle aynı. Açıkça görülüyor ki bizimkinin ötesinde ve üstün bir zekâ formu bulunuyor ancak bunu algılamak bizim için oldukça zor”
