Dünya; mutluluğumuzu, hüznümüzü şaşkınlığımızı, aşklarımızı ve daha nice olayı yaşadığımız, şu ana dek içinde yaşam olduğunu bildiğimiz tek gezegen. Peki, şu anda kendisine fazlasıyla zarar verdiğimiz, yuvamız Dünya nasıl oluştu hiç merak ettiniz mi? Bugün sizlerle 4,6 milyar yıl öncesine gidip Güneş Sistemi'miz ve dolayısıyla Dünya'mızın nasıl oluştuğunu açıklayacağız. Aklımızın alamayacağı kadar çok uzun süreçlerden geçerek bugünlere gelen Dünya'mızı bu içeriğimizle birlikte daha iyi tanıma imkanına sahip olacaksınız.
Yolculuğa başlamadan önce
Bu uzun yolculuğa başlamadan önce kahvenizi hazırlamanızı öneriyorum. Ayrıca benimle birlikte bu yolculuğa çıkarken sizler için seçtiğim müziğin de tadını çıkarmanızı öneriyorum. Müziğe hemen aşağıdan ulaşabilirsiniz:
Yuvamız Dünya nasıl oluştu?
- 4,6 milyar yıl önce: Güneş toz bulutuyla çevrili
- 4,5 milyar yıl önce: Dünya'nın gördüğü en büyük çarpışma ve Ay'ın doğumunun ilk adımları
- 3,9 milyar yıl önce: Gezegenin yüzde 70'ini kaplayan su alana giriş yapıyor
- 3,8 milyar yıl önce: İlk hayat öpücüğü
- 3,5 milyar yıl önce: Bakteri dağları
- 1,5 milyar yıl önce: Süper kıta Rodinya oluştu
- 750 milyon yıl önce: Rodinya ikiye ayrılıyor
- 650 milyon yıl önce: Kartopu dünyası
- 600 milyon yıl önce: Sıcaklaşan dünyada artık daha yavaş
- 540 milyon yıl önce: Kambriyen patlaması
- 460 milyon yıl önce: Ozon tabakası ve Gondvana Kıtası
- 375 milyon yıl önce: Yeryüzünde yaşam başlar
- 300 milyon yıl önce: Yaşamın olduğu yerde ölüm de vardır
- 250 milyon yıl önce: Bazalt patlaması
- 200 milyon yıl önce: Gezegenin en uzun soluklu ve en büyük hakimleri görülüyor
- 60 milyon yıl önce: Büyük göktaşı çarpması
- 47 milyon yıl önce: Tanıdık bir şeyler
- 20 milyon yıl önce: Bildiğimiz gezegen
- 4 milyon yıl önce: İnsanlara dair ilk adımlar
- 70 bin yıl önce: İnsanlar yayılıyor
- 40 bin yıl önce: Yeni bir buzul
- Günümüz: Bu özel gezegenin değerini bilelim
4,6 milyar yıl önce: Güneş toz bulutuyla çevrili
Güneş Sistemi'nin merkezindeki Güneş'e en yakın 3. gezegen olan Dünya'mızın tarihi çok eskilere dayanıyor. Güneş, etrafındakileri toplayıp oluştuğunda ortada bir kaos hakimdi. Bu kaos öylesine büyüktü ki Güneş'in etrafı tamamen toz ve kayayla çevriliydi. İşte tam da böyle bir noktada bu toz ve kaya parçaları birleşmeye başladılar. Birbirleriyle çarpışıp daha büyük oluyorlar, bunun etkisiyle çekim kuvvetleri artıp büyümeye hız kazanarak devam ediyorlardı. Dünya'mız da 4,6 milyar yıl önce bu oluşum sürecinin içerisindeydi. Milyonlarca yıl boyunca devam eden bu kaos sürecinin ardından Dünya'mız büyük bir lav topunu andıracak biçimde oluştu.
4,5 milyar yıl önce: Dünya'nın gördüğü en büyük çarpışma ve Ay'ın doğumunun ilk adımları
Gezegenimiz ilk doğduğu sıralarda günümüzdeki güven aşılayan maviliğinden fazlasıyla uzak bir görünüme sahipti. Tamamen akışken lavdan oluşan Dünya'mız çok uzun yıllar boyunca Güneş'in küçük çocuğu gibi görünüyordu. Gezegenimizin bu döneminde ciğerlerimize çektiğimiz hava da yoktu. Sadece Karbondioksit, nitrojen ve su buharı vardı. Dünya, bundan 4,5 milyar yıl önce günümüzdekinden çok daha hızlı dönüyordu. 1 gün sadece 6 saatte tamamlanıyordu.
Dünya'mız böylesine büyük bir felaketin içerisindeyken şu anda yaşansa hepimizi saniyeler içerisinde öldürecek bir olayla da karşı karşıya kaldı. Mars'ın boyutundaki Theia isimli gezegen, Dünya'ya çarptı. Bu çarpışma sonucu Theia tamamen paramparça olurken, bu gezegenden kalan parçaların bir kısmı Dünya'ya katıldı. Bu çarpışma sonucunda Dünya'nın çevresini saran devasa toz bulutu ise zamanla bir araya gelerek efkarlı gecelerin yoldaşı Ay'ın oluşmasını sağladı.
3,9 milyar yıl önce: Gezegenin yüzde 70'ini kaplayan su alana giriş yapıyor
Günümüzden 3,9 milyar yıl önce gezegenimiz, Güneş'in oluşumundan kalan meteorlarla adeta bombardımana tutuluyordu. İrili ufaklı düşen bu meteorlar, Dünya'mıza çok özel bir kargoyu taşıyordu: Su. Bu göktaşlarının her birinde çok az miktarda su olsa da bu bombardımanın 20 milyon yıl boyunca çok sık bir şekilde gerçekleşmeye devam ettiği düşünülüyor. Günümüzde bir içecek içtiğimizde, içinde bulunan suyun bundan milyarlarca yıl önce çok uzak noktalardan meteorlarla beraber taşındığını unutmayın.
3,8 milyar yıl önce: İlk hayat öpücüğü
Gezegenimiz çok uzun yıllar boyunca süren bombardımanın ardından sularla kaplandı. Bu dönemde başka olaylar da yaşanmaya başlıyor. Gezegenin kabuğunun altında mahsur kalan erimiş haldeki lavlar gezegenin yüzeyine çıkmaya ve volkanik adalar oluşmaya başladı. Bu adalar, gelecekte birleşerek ilk kıtaları oluşturacak.
Gezegenin oluşumundan beri yağmaya devam eden meteorlar, 3,8 milyar yıl önce çok özel bir kargo daha getirmeye başladı. Suyun içine düşen göktaşları, erken Dünya'nın okyanuslarına karbon, protein ve aminoasit taşıdı. Göktaşlarının taşıdığı aminoasitlerin yer aldığı okyanus, Dünya'nın tabakasının altındaki çatlaklardan oluşan ısı sayesinde bir şekilde hayat oluştu. Bunun tam olarak ne zaman ve nasıl gerçekleştiği hala çok tartışılan bir konu, ancak tek hücreli bakterilerin bu şekilde oluştuğu düşünülüyor.
3,5 milyar yıl önce: Bakteri dağları
Yaklaşık 3,5 milyar önce Dünya'mızın sığ sularında ilk bakteri dağları oluşmaya başladı. Bu bakteri dağları, Güneş ışığını glikoza çeviren bakterilerle doluydu. Bu oluşurken ortaya çok özel bir ürün de çıkmaya başladı: Oksijen. Bakteriler, Güneş'ten aldığı enerjiyi fotosentez yoluyla oksijene çevirerek Dünya'nın havasının oluşmasını sağladı. Bu süreç 2 milyar yıl gibi çok uzun bir süreç aldı. Tamamlandığında ise Dünya'da sağlam bir oksijen deposu oluştu.
1,5 milyar yıl önce: Süper kıta Rodinya oluştu
Dünya ilk oluştuğu günden çok günümüzdeki haline daha fazla benzemeye başlıyor. 1 gün; 16 saat sürerken gezegenimizde hala karmaşık bir hayat bulunmuyor. Bu dönemde Dünya'nın kabuğu büyük plakalar halinde kırıldı ve okyanusların üzerindeki adaları milyonlarca yıl içerisinde birleştirerek süper kıta Rodinya'yı oluşturdu. Rodinya'nın oluşumu yaklaşık 400 milyon yıl sürdü.
750 milyon yıl önce: Rodinya ikiye ayrılıyor
750 milyon yıl önce, milyonlarca yıl hüküm sürmüş süper kıta Rodinya, ikiye ayrıldı. Bu süreçte volkanik patlamalar başladı ve Dünya'nın atmosferi karbondioksit ile kaplandı. Bu karbondioksitin sonucunda asit yağmurları başladı. İlk aşamada yağmurla gelen karbondioksit Dünya'nın kayaları tarafından hapsoldu.
650 milyon yıl önce: Kartopu dünyası
Dünya'nın en uzun ve soğuk buz devri bu dönemde başladı. Dünyanın tamamının binlerce metre kalınlığa sahip buz tabakasıyla kaplandığı bu dönemde Güneş'ten gelen ısının neredeyse tamamı uzaya geri gönderildi. Buzları kırıp ortaya çıkan volkanlar atmosfere yeniden karbondioksit püskürtmeye başladı. Bu sefer karbondioksiti emecek kayalar da bulunmadığı için atmosferin tamamı karbondioksitle kaplandı. Bu süreçte yaşanan kimyasal reaksiyon sonucunda eriyen buz çok miktarda oksijen oluşmasını sağladı.
600 milyon yıl önce: Sıcaklaşan dünyada artık daha yavaş
4 milyar yaşını geride bırakan Dünya, artık daha yavaş hareket etmeye başladı. 1 gün; yaklaşık 22 saat sürüyor ve günler daha sıcak.
540 milyon yıl önce: Kambriyen patlaması
540 milyon yıl önce, sonunda çoklu organizmaları görmeye başlıyoruz. Buzul çağında okyanuslarda evrim geçirerek gelişen yaşam, bitki ve hayvan olarak tek hücreli canlılardan çok hücreli organizmalara dönmüş durumda. Dünya'nın milyarlarca yılda oluşturduğu oksijen seviyesindeki artış, canlıların daha büyük ve karışık organizmalar olmasına izin veriyor.
460 milyon yıl önce: Ozon tabakası ve Gondvana Kıtası
Yaklaşık 460 milyon yıl önce yeni bir kıta oluştu. Günümüzdeki Antarktika, Avustralya, Afrika, Güney Amerika, Hindistan, Arabistan, Madagaskar gibi bölgelerin birleşmesi sonucu oluşan bu dev Gondvana Kıtası, aslında kara yaşamı için elverişli olmalıydı, ancak ne yazık ki suların altındaki çeşitlilik yeryüzünde bulunmuyor. Bunun sebebi ise Güneş'ten gelen radyasyon.
Dünya'mız tam da bu dönemlerde günümüzde de hayati öneme sahip olan yeni bir kalkan oluşturmaya başladı: Ozon tabakası. Güneş'in radyasyonlarla dolu ışınları oksijenle karşılaşınca ortaya ozon gazı çıktı. 120 milyon yıl içerisinde iyiden iyiye kalınlaşan ozon tabakası, Güneş'ten gelen radyasyonu engelledi ve kara yaşamı için gezegeni uygun bir hale getirdi.
375 milyon yıl önce: Yeryüzünde yaşam başlar
Dünya, ozon tabakasından aldığı eşsiz kalkan da eklenince, sadece karada değil yeryüzünde de yaşam için elverişli bir gezegen haline döndü. İlk başta yeryüzünde yosunlu bitkiler oluşmaya başladı. Ayrıca bu süreçte tetrapod denen su hayatından kara yaşamına geçen omurgalı canlılar da çıkmaya başladı. Bitki yaşamının patladığı bu dönemde hayvanlar da aradan geçen milyonlarca yıl içerisinde evrim geçirerek karaya uygun hale geldi.
300 milyon yıl önce: Yaşamın olduğu yerde ölüm de vardır
Bu dönemlerde oluşan yoğun bitki örtüsü, günümüzde evlerimizi ısıtmak, elektrik üretmek için kullandığımız kömürlerin oluşmasını sağladı.
250 milyon yıl önce: Bazalt patlaması
Bundan 250 milyon yıl önce Sibirya'da bazalt patlaması oldu. Adeta tüm arazinin volkan dağı gibi patladığı bu olay, gezegenin diğer bölgelerini de etkiledi. Burada oluşan olay sonucunda dünyadaki hayvanların tamamı kül yağmurlarına mahsur kaldı. Sülfürik asit olarak yağan yağmur, küresel olarak dünyanın yeryüzündeki yaşamı bitirme noktasına getirdi. Atmosferin sıcaklığını artıran bu olay, suyun buharlaşmasına da sebep olmuştur. Atmosferin daha sıcak olmasından dolayı okyanuslar da oksijensiz kaldı ve oradaki yaşam da neredeyse yok olma noktasına geldi. Bu dönemde Dünya'daki yaşamın yüzde 95'inin yok olduğu düşünülüyor.
200 milyon yıl önce: Gezegenin en uzun soluklu ve en büyük hakimleri görülüyor
Yaşanan büyük felaketin ardından Dünya yeniden iyileşmeye başladı. Bu noktada ise yeni türler gezegende görülmeye başladı. Evet, dinazor devrinden bahsediyoruz. Permiyen döneminde hayatta kalan canlılardan evrim geçiren dinozorlar, milyonlarca yıl boyunca gezegenimizin hakimi oldular. Bu dönemde dünyanın kabuğu yeniden esnedi ve süper kıta pangeanın kırılmasına neden oldu. Bu kırılma sonucunda günümüzün orta doğusu olan Tetis isimli okyanus oluştu. (Günümüzde Tetis'ten geriye kalanlar Akdeniz, Karadeniz, Aral Denizi ve Hazar Denizi'dir.) Canlı yaşamının çok fazla olduğu bu bölgede, ölüm de çok oldu. Günümüzde ölen bu canlıların kalıntıları arabalarımızı hareket ettirmek için gerekli benzin, su içtiğimiz pet şişe gibi alanlarda kullanılan petrol oldu.
60 milyon yıl önce: Büyük göktaşı çarpması
60 milyon yıl önce Dünya'mız hakkında en çok bildiğimiz olaylardan biri yaşandı. Dinozorların neslinin tükenmesine neden olan 11 km uzunluğunda bir göktaşı Dünya'ya çarptı. Meksika Körfezi'ne çarpan bu dev göktaşı, milyonlarca nükleer bomba etkisi yarattı ve sadece çarptığı bölgeyi değil tüm dünyadaki yaşamı yeniden yok olmanın eşiğine getirdi. Bu felaket, yer altında yaşayan memeli canlıların devrinin başlamasını sağladı.
47 milyon yıl önce: Tanıdık bir şeyler
Felaketin ardından kendini yeniden toplayan Dünya'nın atmosferi günümüzdekine çok benziyor. Sıcaklık 24 santigrat derece, günler ise 24 saatten kısa sürüyor. Bu süreçte hareket etmeye devam eden plakalardan Hindistan ve ve Asya plakasının çarpışması sonucu Dünya'nın en büyük dağları ortaya çıkıyor. Evet, Himalayalar ve en büyüğü Everest'ten bahsediyorum. Günümüzde bu sıradağlarda biriken kar, nehirlere akarak Dünya nüfusunun neredeyse yarısının su ihtiyacını karşılıyor.
20 milyon yıl önce: Bildiğimiz gezegen
20 milyon yıl önce, bildiğimiz gezegen genel hatlarıyla günümüzdeki halini aldı. Dünya'nın tarihine göre yakın dönem olarak kabul edebileceğimiz bu tarih, insanlar için hala uzak bir geçmiş.
4 milyon yıl önce: İnsanlara dair ilk adımlar
Aslında bundan sonrası bizim için önemli gezegenimiz içinse çok ufak bir süreç. 4 milyon yıl önce erken insan türleri ortaya çıkıp 2 ayak üzerinde yürümeye başladı. Evrimde gerçekleşen bu önemli adım, süregelen yıllarda gezegenin yeni hakimlerini oluşturdu.
70 bin yıl önce: İnsanlar yayılıyor
İklimin değişmesi deniz seviyesini düşürdü. Bunun sonucunda Afrika ve Arabistan arasındaki boşluk küçüldü. Homo Sapiens olarak adlandırılan yakın insanlar, düşük su seviyeleri sayesinde Afrika dışına çıkabiliyor. Bilim insanlarına göre Afrika dışındaki tüm insanlar, Afrika'dan göç eden 200 kadar insanın soyundan geliyor.
40 bin yıl önce: Yeni bir buzul
Bundan 40 bin yıl önce Kuzey Yarımkürede buzul çağı başladı. Bu süreç yaklaşık 20 bin yıl boyunca devam etti. Bu buzul çağında insanlar buz üzerinden Amerika kıtasına geçmiştir ve insanlık bu sayede tüm dünyaya yayılmıştır.
Günümüz: Bu özel gezegenin değerini bilelim
Sizlerle uzun bir yolculuğa çıktık. Bu eşsiz gezegenin başından geçenleri gördük. "Ben bu gezegene hükmediyorum" diyen nice canlının yok olduğunu gözlemledik. 4,6 milyar yıllık yolculukta gördüğümüz her şey bizi ve gezegenimizi özel kılıyor. Bilim insanlarına göre gezegenimizin önünde yaklaşık 4,5 milyar yıl daha ömür var. Anlayacağınız gezegenimiz bir şekilde hayatta kalacak, onun üzerinde misafir olarak yaşayan bizler ise ona ne kadar ayak uydurabiliriz bilinmiyor. Eğer tek yuvamız olan Dünya'yı korumak ve bizim için yaşanabilir halde tutmak istiyorsak, şu an yaptığımız pek çok şeyi değiştirmemiz gerekiyor. Dünya'mızı kirletmeyi bırakıp, onu ve kendimizi korumaya başlamalıyız.
Ayrıca bu konudaki en doyurucu kaynak olarak kabul edebileceğimiz National Geographic'in "Dünya: Bir Gezegenin Oluşumu" belgeselini izlemenizi öneriyorum.
