Bugün hayatımızın neredeyse her alanında bulunan paranın tarihi, 4000 yıl öncesine kadar uzanıyor. Zaman içinde farklı biçimlerde insanlar tarafından kullanılan paranın temelinde yatan şey ise yazı. İlk olarak bürokrasi işlerinde kullanılan yazı, daha sonra edebi bir hal almaya başladı.
Sümer taş tablet. MÖ 2400-2200
Sümerler'e ait olan bu kil tablet, Mezopotamya'da ortaya çıktı. Tabletin üstünde yazanlar ise tam 2500 yıl önce 22.000 litre arpa, 7 kilo yün, 15 litre yağ ve bir arazi satın alan Tupsikka adında birini anlatıyor.
İşçilere birayla yapılan ödemeyi gösteren kil tablet. MÖ 3100-3000
Bu kil tablet ise az öncekinden çok daha eski. Dünyanın herhangi bir yerinde bulunan en eski yazılardan biri olarak gösterilen bu yazı, M.Ö. 3100 ile 3000 yılları arasında Mezopotamya'da çalışan işçilere yapılan maaş ödemesini gösteriyor. Ödemeler ise parayla değil, birayla yapılmış. Sümer şehirlerinden Uruk'ta bulunan bu tablette yer alan kaseden yemek yiyen insan imgesi "yemek tayını", koni şeklindeki kap da "bira" anlamına geliyor.
Elektrum sikke. Lidya. MÖ 7. Yüzyıl.
Lidyalılar tarafından üretilen Elektrum Sikke, dünyanın bilinen ilk sikkelerinden biri. Doğal bir altın-gümüş alaşımı olan elektrumdan yapılan bu düzensiz şekilli sikkeler, belirli ağırlık standartlarında üretiliyordu. Sikke basımı, zamanla elektrum yerine altın ve gümüşten ayrı olarak sikkelerin üretilmesi olarak devam etti.
Bahçıvan küreği şeklindeki bronz para. Çin. MÖ 5. Yüzyıl.
Lidyalılarla aynı dönemlerde, Çin'de de ilk sikkeler ortaya çıkmaya başlamıştı. Tarım aletleri şeklinde üretilen sikkelerin bir örneği, bahçıvan küreği şeklindeki bu sikke. Ayrıca bu paraların üstünde çeşitli coğrafi alana, gruba ve ağırlığa işaret eden yazıtlar da bulunuyordu.
Brutus ve iki hançer arasında Pileus’un yer aldığı gümüş sikke. Roma Cumhuriyeti. MÖ 43-42
Baskılı paralardan önce büyük bir kitlesel iletişim aracı konumunda olan madeni paraların bu işlevinin en büyük örneklerinden birini görüyoruz. M.Ö. 44 yılında Julius Caesar'ın öldürülmesinin ardından ona ihanet eden Brütüs, halka doğrudan hitap etmek amacıyla kendi parasını bastırdı.
Roma İmparatoru Claudius’un altın aureus madalyonu. Roma. MS 46-47
Roma İmparatoru Claudius'un İngiltere'ye karşı zaferini kutlamak amacıyla bastırılan bu para, yine kitlesel iletişim aracı olarak dikkat çekiyor.
Büyük Ming Sirkülasyon Hazinesi olarak bilinen bir banknot. Çin, 1375
Yaklaşık 1000 yıl önce Çin'de ortaya çıkan bu kağıt para, sikkeden basılı paraya geçişin ilk örneği. İnsanlık tarihinin devrim yaratan icatlarından olan kağıt paranın kullanım alanları günümüze kadar uzanmış durumda.
50 Notgeld. Müritz, Almanya, 1922’de basıldı.
Birinci Dünya Savaşı'yla beraber Almanya'da patlak veren madeni para krizi, küçük kasabalarda yerel kağıt paraların basılmasına yol açtı. 1920'lerden itibaren ise bu paralar, harcamaktan çok koleksiyonculuk için üretilmeye devam edildi. Yerel manzaralara yer verilen bu paralar, oldukça güzel görünüyor.
100.000.000.000.000.000 Macar pengő banknotu. Macaristan, 1946.
100.000.000.000.000.000 pengő değerindeki bu para, bugüne kadar bir banknote verilen en büyük değere sahip olmasıyla bir ilk olma özelliği taşıyor. Bu para, 1946 yılının Ocak ayında Macaristan'da yaşanan hiperenflasyon zamanlarında basıldı.
Bakır levha parası. İsveç, 1658.
Oldukça taşınabilir olarak üretilen kağıt para ve sikkelerden farklı olarak, 14 kg ağırlığında ve 65.5 cm uzunluğundaki bu para aslında bir madeni sikke. 17. yüzyıla ait İsveç levha parası, ülkenin yaşadığı bakır bolluğu döneminde üretildi.
Taş para. Yap, Mikronezya, 1900-1940.
Yarım metre çapındaki bu ilginç nesne, Pasifik Adası Yap'ta üretilen bir para. Böyle bir paranın neden üretildiği ise bilinmiyor.
İçi sikke dolu bir kap.
Modern bankalardan önce insanlar paralarını bu kaplara doldurarak toprağa gömerek koruyordu. Genellikle altın saklanan kaplar, uzun bir süre boyunca kullanıldı.
Budist vazo. Wardak, Afganistan, MS 178.
Afganistan'da bulunan ve içi bronz sikkelerle dolu olan bu vazo, Buda'ya adak amacıyla toprağa gömülmüştü. Dini ritüellerin de para tarihinde yer aldığını bu sayede görüyoruz.
Bank of Americard kredi kartı. ABD, 1966.
Yaklaşık 50 yıl önce ortaya çıkan bu kredi kartı, paranın tarihindeki en büyük devrimlerden biri. İlk kredi kartları, 1958 yılında Bank of America tarafından üretildi. O yıllarda bankalar, kredi kartı kullanımını artırmak için müşterilerine talep olmaksızın kart gönderimleri yaptı. 1966 ile 1970 yılında potansiyel 100 milyon kullanıcıya kredi kartı gönderilmesinin ardından bazı kullanıcılar, kendilerine 15 farklı kredi kartı gönderilmiş olmasından şikayetçi olmuştu.
Mondex kart nakit transfer makinesi ve taşınabilir kart okuyucu. İngiltere, 1995.
Elektronik ödeme sistemleri konusunda yapılan ilk deneylerin meyvesi olan bu cihaz, kısa bir süre sonra yerini diğer POS cihazlarına ve sanal POS'lara bıraktı. Bugün ise dünya genelinde temassız özellikli POS cihazları ve sanal POS'lar en çok kullanılan ödeme araçları konumunda. Paranın bundan sonra alacağı form olarak ise Apple Pay ve Samsung Pay gibi hizmetleri gösterebiliriz. Büyük ihtimalle önümüzdeki yıllarda akıllı telefonumuzla tüm ödemelerimizi yapabilir hale geleceğiz.
