Bir sistemin başlangıç verilerindeki çok küçük değişiklikler bile kaos teorisinde büyük ve öngörülemez sonuçların ortaya çıkmasına neden olur. Konuyu insanlara en basit şekilde anlatmaya çalışan Edward N. Lorenz'in meşhur örneğinde, Amazon Ormanları'nda bir kelebeğin kanat çırpmasının ABD'de fırtınalara neden olabileceği söylenir. Bu nedenle de bu duruma kelebek etkisi adı verilmiştir.
Kelebek Etkisi yazı dizimizde çok küçük etkiye sahip ya da çok sıradan gözüken olayların nasıl büyük etkiler yarattıklarını açıklayacağız. Zaman zaman Dünya Savaşları'na gidecek, bazen bambaşka ülkelerde bazı olayları inceleyeceğiz.
Her şey Çin'de bir depremle başladı
1288 yılında, İtalya'nın kuzeyinde bulunan Fruili'de yaşanan deprem, kişi başına 27 batıl inanç düşen Ortaçağ Avrupası'nda gelecek kara günlerin, ölümün ve felaketin habercisi sayılmıştı. Başlarına bela olacak deprem ise Fruili'de olan deprem değildi.
Çin'in o dönemki kırsal bölgelerinden olan Tian Shen de aynı dönemde bir depremle sarsılıyor. Bu deprem öyle etrafı yakıp yıkacak, büyük bir felaket olarak anılacak bir şey değil. Önemli olan, bu bölgenin çok sayıda Çin Siyah Faresi barındırması.
Bölgedeki farelerde bol miktarda pire bulunuyordu. Bu pireler ise Hıyarcıklı Veba adı verilen hastalığı taşıyabiliyordu. Fareler de pireler de bu hastalığı dert etmeden yaşamaya devam ediyordu zira her iki tür de hıyarcıklı vebaya bağışıktı.
Pireler insanlarla karşılaştı
Normal şartlar altında pirelerin hedefinde fareler yer alıyordu. Üstelik bu küçük canlılar, aslında 5 ay boyunca da beslenmeden hayatta kalabiliyorlardı. Fareler depremden sonra kaçışsalar da başka bir tehditle yüz yüze geldiler: Moğollar.
Moğol askeri düsturu, toprakların yakılıp yıkılmasına karşı çıkardı. Zira ele geçirilen topraklar daha sonrası için büyük önem taşıyordu. Bu yüzden de deprem sonrasında Shin Zen bölgesinden geçen Moğol ordusu ekinleri yakmadı, çevreye zarar vermedi. Bölgeye yayılmış olan fareler de hazır yemek taşıyan orduya musallat oldu.
Görebildikleri her düşmanı yenen Moğollar, farelerle mücadele etmeyi bilen bir topluluktu. Fare sorununu kısa bir süre içerisinde çözdüler. Esas canlarını sıkan ise gözle görmelerinin pek kolay olmadığı düşmanları pireler olacaktı.
Tamam da Avrupa demiştik?
Moğol ordusu daha sonra, bugün Kırım yarımadasında bulunan Kefe (Feodosya) şehrini kuşatmıştı. Janibek Han İslam'ı seçmiş bir komutan, şehri savunanlar ise Hristiyan Cenevizliler olsa da, savaşın nedeninin dinlerle bir ilgisi yoktu. Cenevizliler, Moğollar'ın rakiplerine silah ve para desteği sağlıyordu. Moğollar bu desteği engellemenin peşindeydi.
Moğol ordusu, kuşatma süresinde bir yandan da hastalıkla mücadele ediyordu. Çeşitli yöntemlerle ordularını korudular. Öte yandan, ölülerin cesetlerini mancınıklarla Kefe şehrine atan Moğollar, salgını Cenevizlilere bulaştırmış oldu.
12 Ceneviz gemisi bu kuşatmadan kurtulmak için şehir halkının da bir kısmını yanına alarak Avrupa'ya kaçtı. Gemilerde Moğol ordusunun peşine takılmış ve ölmemeyi başarmış fareler de vardı. Bu gemilerden 11'i Genoa kentine dönerken, 1'i ise şehre alınmayınca Fransa'da Marsilya'da kıyıya yanaştı.
Yetmezmiş gibi yan yana yolculuk
Gemilerde yaşanan hastalık sorunu, sadece gemileri etkilemiyordu. Yoğun ticari rotaları kullanan gemilerde üreyen fareler, diğer gemilere geçiyor ve başka bölgelere doğru yola çıkıyordu. Haliyle salgın bir anda etki etti.
Kara Ölüm'den dolayı 75 milyon ila 200 milyon arasında insanın öldüğü belirtiliyor. Salgın, bulaştığı şehirlerde birkaç istisna hariç %40 ile %70 arasında can kaybına neden oldu. Avrupa'nın burjuvazisini ciddi şekilde değiştirdi.
Bu salgından en kârlı çıkan kurum ise kilise oldu. Pek çok kişi, vefatının ardından kalan malvarlığının kiliselere bağışlanmasını istedi. Halklarının kontrolünü kaybetmeye başlayan soylular ise düzenin sağlanması için kilise ile daha sıkı çalışmaya başladı. Çin'deki deprem hiç yaşanmasaydı, tarih çok başka bir şekilde şekillenebilirdi.
Serinin diğer yazılarını aşağıda yer alan bağlantılardan okuyabilirsiniz.
