Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ya da kısaca DEHB, adından da anlayacağınız üzere dikkat eksikliği ve hiperaktivite üzerine bir psikolojik durum. DEHB, dünya genelinde ADHD (Attention deficit hyperactivity disorder) olarak biliniyor.
DEHB için bir hastalık, rahatsızlık ya da sorun demek istemiyoruz. Her ne kadar DEHB’i hastalık ya da bir sorunmuş gibi görenler olsa da, bizler DEHB’in bir çeşitlilik olduğunu düşünüyoruz. Tabii gündelik yaşama mâni olan detaylarda uzmanlardan destek almanın yanlış olduğunu da söyleyemeyiz. Gelin hazırsanız hep beraber DEHB ile tanışalım.
Çocuklarda DEHB belirtileri
DEHB’in belirtilerinden bahsederken çocuklar ve yetişkinler olmak üzere iki bölüme ayırmamız daha doğru diye düşünüyoruz. DEHB, elbette yetişkin dönemde başlayan bir süreç değil, çocuklukta gelişen bir durum fakat her DEHB durumu çocukluk döneminde tespit edilemiyor.
DEHB’in çocuklarda en net belirtisi, çocuğun konuşan kişiye odaklanamaması ya da odaklanırken zorluk yaşamasıdır. Ayrıca yerinde duramamak, öfke, sinir, endişe, üzüntülü haller de DEHB belirtileridir. Okulda öğretmenin sorduğu soruya parmak kaldırmadan direkt cevap vermek şu an bizlere basit gelse de, çoğu DEHB’li çocuk bu durumu istemsizce yapmaktadır.
Yetişkinlerde DEHB belirtileri
Yetişkinlerde DEHB belirtileri, çocuklara kıyasla daha anlaşılır seviyededir. Bunun sebebi çocukların davranışlarının “şımarıklık” ya da “çocukluğa” devşirilmesidir.
Günlük yaşamınızda eğer plan yapamıyorsanız, plan yaparken öncelik sıralamasında sorunlar yaşıyorsanız, bir işe başlamak için saatlerce oyalanıyorsanız, güçlükle başladığınız işi tamamlayamadan başka bir işe koyuluyorsanız, başladığınız işlerin sayısı bitirdiğiniz işlerin sayısından fazlaysa, sohbet sırasında dinleyici konumundayken devamlı hayallere dalıyorsanız, aklınıza gelen ilk şeyi istemsizce söylüyorsanız, öfke kontrolü yaşıyorsanız; siz de DEHB olabilirsiniz.
Tabii yukarıda saydığımız belirtilerin birkaç tanesine sahip olmanız "sizleri kesinlikle DEHB yapacaktır" diyemeyiz. Bu durumları her insan yaşayabilir. DEHB'li birey olmanız için bu belirtilerin uzun süreli ve tekrar eden bir seviyede olması gerekli. Bu konuda en sağlıklı bilgiyi uzman bir psikolog ile görüşerek almanızı tavsiye ederiz.
Bir bebeğin ağlamasını engellemek onu gelecekte DEHB yapabiliyor
Yapılan bilimsel araştırmalara göre DEHB olmanın öncelikli nedeni, genetik yatkınlık. Eğer genlerinizde DEHB’e yatkınlık varsa; yetişme ortamına göre ilerleyen yaşlarda DEHB olabilirsiniz. Uzmanlara göre DEHB’de genetik geçiş oranı %90 gibi ciddi bir orandır.
Bir bebeğin ağlamasına ebeveyn olarak razı gelemeyebilir ve onu çeşitli eğlenceli hareketlerle mutlu ederek ağlamasını bastırabilirsiniz. Bu, her birimizin yaptığı ve olumlu olduğunu düşündüğümüz bir hareket ama ne yazık ki altında bazı tehlikeler de barındırabiliyor. Öyle ki uzmanlara göre, bebeklerin ağlaması ileriki yaşlarda DEHB olmasını engelleyebilir. Çünkü bebeklikte başlayan duygu birikimleri, DEHB’e yol açan en büyük etkenlerden biri. Uzmanlar, orantılı bir şekilde her bebeğin ağlaması, şaşırması, gülmesi, merak etmesi, öfkelenmesi gerektiğini düşünüyor.
Uzmanlar özetle, bebeklerde ve çocuklarda duygu birikimi ne kadar az olursa, ileriki yaşlarda DEHB ihtimalinin de o kadar düşük olacağını ifade ediyor.
Sorunlu evliliklerin sebebi DEHB olabilir
DEHB’li kişilerin karakteristik özellikleri ile Hedonist kişilerin bazı özellikleri uyuşuyor. Tıpkı Hedonistler’de olduğu gibi DEHB’li kişiler de evlilik gibi ilişkilerde çok ciddi problemler yaşayabilmektedir. Hedonistler’de olduğu gibi, DEHB yetişkinlerinde de sorumluluklardan kaçınma ve sıklıkla sorumlulukları aksatma durumu söz konusudur.
Türkiye’de DEHB üzerine yapılan araştırmalar
Türkiye Psikiyatri Derneği’nin yayımladığı rapora göre toplulumuzda DEHB görülme oranı çocuklarda %8, ergenlik çağında %6 ve yetişkinlerde %4 oranındadır.
DEHB, çocukluk ve ergenlik dönemlerinde erkek çocuklarında kız çocuklarına oranla 7 kat daha sık görülürken; bu oran yetişkinlerde ise neredeyse eşit seviyededir.
DEHB olduğunu öğrenince kendinizi yalnız hissetmeyeceğiniz kişiler
Öncelikle bir kez daha hatırlatmak isteriz ki DEHB, bir noksanlık ya da hastalık değil. Tam aksine DEHB görülen kişilerin %42’sinde ortalamanın üzerinde bir zekâ tespit edilmiştir. Fakat yine toplumda öne çıkmış birçok ünlü kişinin geçmişte ya da devam eden yaşamlarında DEHB'li olduğunu belirtelim.
Albert Einstein, Alexander Graham Bell, Leonardo Da Vinci, Pablo Picasso, Benjamin Franklin, Thomas Edison, Abraham Lincoln, John Fitzgerald Kennedy, Walt Disney, Robin Williams, Jim Carrey, Will Smith, Whoopi Goldberg, Michael Jordan gibi daha birçok ünlü ve alanında zirveyi yakalamış kişiler DEHB tespit edilmiş kişilerdir.
Hatta Leonardo Da Vinci’nin Mona Lisa tablosunun yarım kaldığı, tabloyu da DEHB olduğu için tamamlayamadığı ve ardında tamamlanmamış birçok eser bıraktığı sanat tarihi uzmanları tarafından dile getirilmiştir. Da Vinci’den konu açılmışken, DEHB'li bireylerin hayal gücünün, DEHB olmayan bireylere oranla daha gelişmiş olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Sekiz beynim var, hepsinde de 40 sekme açık
"Herhalde DEHB'i en iyi, bir DEHB'li birey ifade edebilir" diye düşünerekten sizleri Penny Jarret ile tanıştırmak istedik. BBC’nin DEHB için hazırladığı mini belgeselde konuşan Jarret, DEHB’li bir birey olarak kendini ifade ederken “sanki sekiz beynim varmış ve hepsinde de 40’ar sekme açıkmış gibi hissediyorum” diyor.
Son olarak DEHB tedavisi hakkında
İçeriğimizin sonuna gelirken, her konuda olduğu gibi DEHB konusunda da uzmanlardan destek almanın faydalı olacağını belirtelim. Bu süreçte en büyük sorumluluk ailelere ve öğretmenlere düşüyor. Lütfen, gerekli belirtileri gösteren çocukları gözlemleyiniz. Eğer belirtiler kendini sürekli tekrar ediyorsa; bir uzmana danışarak çocuğun gelişimine katkıda bulunabilirsiniz. Modern gelişmeler ile beraber uygulanan bilimsel testlerle DEHB derecesi ve yönelimi olumlu anlamda değerlendirilebilir.
Peki ya sizler daha önce DEHB'i duymuş muydunuz? Yakın çevrenizde ya da kendinizle DEHB konusunda yüzleştiniz mi? Sizler de DEHB hakkında belirtmek istediklerinizi yorumlarla bizlere iletebilirsiniz.
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 / 12 / 13 / 14 / 15 /
