Diz üstü bilgisayarınızda işler yolunda gitmediği zaman, genellikle öncesinde bir uyarı alırsınız. Örneğin, bir virüs güvenlik sisteminizi değiştirmiştir, ya da bozulmaya yüz tutmuş sabit sürücünüz abidik gubidik sesler çıkarmaya başlamıştır. Eğer bu işaretleri ilk aşamada dikkate alırsanız, sorunları kolayca teşhis ve tedavi edebilirsiniz.
Vereceğimiz tavsiyelerin bir çoğunda kapsamlı zararlı yazılım tarama işlemleri yer alıyor. Eğer antivirüs yazılımınız yoksa, hemen bir adet yükleyin. Windows ya da macOS’te mevcut antivirüs yazılımlarıyla yola devam edebilir, ya da dilerseniz başka bir yazılım yükleyebilirsiniz. Ana antivirüs yazılımınızın dışında, ihtiyaç duyduğunuzda lokal olarak tarama yapabileceğiniz ikinci bir antivirüs yazılımı yüklemenizi tavsiye ederiz. Bu noktada Windows işletim sistemi için ‘Microsoft Safety Scanner’ı, macOS içinse ‘Malwarebytes’ı tavsiye edebiliriz.
1. Bilgisayarda yavaşlama ve donmaya yüz tutan performans
Eğer bilgisayarınız yavaşlamaya başladıysa, bunun tek sebebi virüs olmayabilir. Bununla birlikte yavaşlamayı beraberinde getiren bir performans, bir hackerın bilgisayarınıza spam yapmak ya da kripto para kazanmak için arka planda gizli programlar yüklediğinin ön işaretleri olabilir.
O halde yapmanız gereken şey, detaylı bir taramadır. Aynı zamanda arka planda çalışan programlara da göz atabilirsiniz. Windows’ta ctrl+alt+del tuşlarına basarak görev yöneticisini çalıştırabilir, macOS’te ise İşlem Gözetleme özelliğiyle arka plan programlarına göz atabilirsiniz.
2. Israrcı hata mesajları
Tüm bilgisayarlarda nadiren hata mesajları alınabilir. Ama bu mesajları sıklıkla görmeye başlarsanız, endişelenecek bir durum söz konusu olabilir.
Bu durum, sorunlu bir donanımdan bir virüse, ya da çökmüş bir programa kadar herhangi bir nedenden kaynaklanıyor olabilir. Bu mesajların ana nedenini bulmak için biraz dedektiflik yapmak zorundasınız. Aldığınız hata mesajını ve mümkünse hata kodunu arama motoruna yazarak, konuyla ilgili bilgi alabilirsiniz.
Eğer sorun, bilgisayarınızdaki belirli bir programdan kaynaklanıyorsa, kısmen basit bir çözümle işi halledebilirsiniz: İlgili programı kaldırıp, tekrar yüklemek, sorunu gidermenin en etkin yollarından biridir.
Bununla birlikte tüm sorunları bu kadar kolay teşhis edemeyebilirsiniz. Aldığınız mesajlarda fazla ayrıntı bulunmuyorsa, yapacağınız aramayla ilgili çok az netice alabilirsiniz. Bu da sorunu giderme noktasında işinizi zorlaştıracaktır. Daha fazla bilgi için mesajın zamanlamasına bakın. Eğer bu mesajlara neden olan bir virüs ya da zararlı bir yazılımsa, genellikle bilgisayarınızı açtığınızda ya da kapatırken belirirler. Ya da güvenlik programlarınızı ayarlamaya çalışırken beliriverirler. Bunun dışında Bluetooth klavye ya da farklı bir çevre birim takarken yaşıyorsanız bu tip bir sorunu, ilgili cihazın eski yazılımı, siz konusu mesajın kaynağı olabilir. Cihazla ilgili güncelleme için internette arama yapabilirsiniz.
Eğer online ortamda yapacağınız tahkikat suçluyu ortaya çıkarmanıza yeterli gelmezse, yapabileceğiniz en detaylı virüs taramasını gerçekleştirebilirsiniz. Son bir çare olarak tüm uygulama ve dosyalarınızı yedekleyerek, Windows ya da macOS sisteminizi yeniden yükleyebilirsiniz. Böylece hata mesajlarına çözüm getirebilirsiniz. Tabii sorun donanım kaynaklı değilse. Bu durumda yeni bir makine almaktan başka çareniz olmayabilir (ya da ilgili parçayı değiştirmekten).
3. Ayarlarda kendiliğinden gerçekleşen değişiklikler
Eğer uygulamalarınız tuhaf davranmaya başlar, ya da sizin izniniz dışında ayarları kendiliğinden değiştirirse, bilgisayarınız virüs kapmış olabilir. Zararlı yazılımlar bilgisayarınıza bulaştıktan sonra kendi amaçları için ayarları değiştirirler (örneğin siz yazılımı silmeyin diye).
Bu tip değişiklikleri ilk aşamada sıklıkla tarayıcınızda fark edersiniz. Virüs, belirli özellikleri devre dışı bırakabilir, ana sayfanızı değiştirebilir, ya da varsayılan arama motorunuzu sıfırlayabilir. Bazen kendi servislerini devreye sokmak isteyen yeni uzantılar da tarayıcı ayarlarınızı değiştirebilirler. Bu durumda yapılabilecek en iyi şey, son zamanlarda yüklediğiniz uzantıları kaldırarak, test yapmak olacaktır.
Bununla birlikte istemediğiniz yeni simgeler (masa üstünde ya da tarayıcı üzerinde) de belirebilir. Ya da görünmez bir el, güvenlik programlarınızı kendince ayarlamış olabilir. Virüsler, geniş aralıkta değişiklikler gerçekleştirebilirler. Bu nedenle bir gözünüz uygulamalarınız üzerinde olsun ve yazılımınızda gerçekleşen önemli değişiklikleri göz ardı etmeyin.
Olası bir virüsle mücadele etmek için öncelikle değişiklikleri eski haline alın (örneğin tarayıcınızın ana sayfasını eski konumuna getirin). Daha sonra tam virüs taraması gerçekleştirin. Eğer virüs haricinde bir program ya da tarayıcı eklentisinin bu soruna neden olduğunu keşfederseniz, kolaylıkla kaldırabilirsiniz.
4. Web sayfalarının gelişigüzel açılması
Online ortamda gezinen herkes, otomatik açılır pencerelerle mücadele etmek zorunda kalır. Ama eğer normalden fazla gerçekleşiyorsa bu durum, ve eğer örneğin bir haber bültenine kaydolmanızı teklif eden sayfalar değil de, daha şüpheli içerikler sunan sayfalarsa bunlar, o zaman bir sorunla karşı karşıya olabilirsiniz. Ne tip açılır pencere içerikleri alarm zillerinin çalmasına neden olmalı? Mesajların içeriğinde bir yarışma ya da ödül kazandığınız gibi içerikler söz konusuysa, bilgisayarınıza zararlı yazılım bulaştığı yönünde mesaj veriyorsa, ya da oyun reklamı yapıyorsa, ve özellikle de sonrasında geldiğiniz sayfaya dönmekte zorluk çekiyorsanız, zararlı yazılımla karşı karşıya olabilirsiniz.
Bu tip saldırılara karşı koymak için öncelikle yüklediğiniz tarayıcı uzantılarının bir listesini bulun. Kullandığınız tarayıcı menüsünden, uzantılar bölümüne gelerek, bu listeye ulaşabilirsiniz.
Bu eklentileri teker teker kaldırarak, sorunun ortadan kalkıp kalkmadığını kontrol edin. Eğer sorun gitmezse, tarayıcıyı kaldırıp, tekrar yüklemeyi deneyin. Ek olarak her zaman olduğu gibi bir adet derin virüs ve zararlı yazılım taraması gerçekleştirin.
5. Tuhaf sesler
Bilgisayarın iç bileşenleri zamanla eskidikleri için, düzgün şekilde işlev göremeyebilir. Makineyi açamıyorsanız, kesinlikle bir donanım sorunu olduğu aşikardır ama, bunun yanında duyulan sesler de yakın zamanda bir donanım sorunu yaşayabileceğinize işaret ediyor olabilir.
Bu tip sesler duyduğunuzda hemen verilerinizi yedekleyin (sabit harici diske ya da bir bulut servise). Daha sonra donanım üzerinde tahkikat yapmaya başlayabilirsiniz. Eğer bilgisayarınız eskiyse, donanım tarafında bir sorun olduğu ihtimali de güçlenecektir. Makinenizi hiç yere düşürdünüz mü, ya da üzerine sıvı döküldü mü? Bu tip kazalar, makinenizin yaşlanma sürecini hızlandıracaktır. Eğer bilgisayarınız oldukça yeniyse, yabancı bir madde işleri zora sokuyor olabilir. Küçük ve kolayca giderilebilir bir tıkanıklık olup olmadığını anlamak için bilgisayarınızın soketlerini ve portlarını küçük bir kompresörle temizlemeye çalışabilirsiniz.
Eğer tuhaf sesler çıkarmaya devam ediyorsa cihaz, Windows için CrystalDiskInfo (ücretsiz) ya da macOS için DriveDX (20$) gibi sistem analizi programları kullanarak, donanım ömrünü test edebilirsiniz. Eğer dahili bileşenlerden herhangi biri ömrünün son demlerini yaşıyorsa, aşırı ısınma, gelişigüzel sistem çöküşü, ya da belirgin hız düşüşü gibi diğer sorunlara da yol açabilir.
Eğer sorun parça ile ilgiliyse, donanımı değiştirmekten başka yapabileceğiniz fazla bir şey yok demektir.
Görüldüğü üzere sorunların büyük bölümü, antivirüs yazılımlar üzerinden çözülebiliyor. Bu noktada editör olarak benim önerim ‘Combofix’ adlı istek dahilinde çalıştırılan antivirüs/antimalware yazılımı olacaktır. Tarayıcı ile ilgili sorunlarda ise ‘Adwcleaner’ oldukça etkin bir çözüm sağlayabilir. Nihai aşamada ‘Malwarebytes’, kalıntıların temizlenmesinde önemli rol oynayabilir.
Hibrit koruma sağlamak için, gerçek zamanlı koruma sağlayan antivirüs yazılımı dışında, örneğin ‘Malwarebytes’ı ara sıra çalıştırabilirsiniz.
