Hipnoz yöntemini bilim insanları kullansalar da toplumun geneli, bu yöntemi bir tür illüzyon şovu olarak karşılıyor. Bugün hipnozun bilimsel tarafına yoğunlaşıp, herkesin nasıl çalıştığını bilmesi gereken bu tuhaf yöntem hakkında ilginç detaylara değiniyoruz.
Amerikan Psikoloji Derneği tarafından yayınlanan Deneysel Psikoloji dergisinde, bu yılın başlarında hipnozun işlevleri hakkında bir yazı yayınlandı. Çalışmaya göre hipnoz, hedeflerimizi düzenleyen bilişsel süreçlere ve başarımıza giden yolda aldığımız kararlara kadar uzanan ciddi bir etki alanına sahip.
Avustralya Araştırma Konseyi'ne bağlı Biliş Bozuklukları Merkezi (CCD) tarafından yapılan araştırmada katılımcıların, rastgele “evet” ya da “hayır” şeklinde cevap verebilecekleri sorular soruldu. Sorular "Bir yılda 12 ay mıdır?" ya da "Filipinler'de 7107 ada var mıdır?" şeklindeydi. Smart Hands testi olarak bilinen bu yöntem, insanların motivasyonlarını nasıl kontrol ettiklerini ölçmeye yarıyor.
“Evet” ya da “Hayır” cevapları, teorik olarak bir soruya verilen cevabın %50 oranında doğru ya da yanlış olduğunu gösterir. İşin içine sezgiler ve motivasyon girdiğinde durum böyle değildir. Araştırmanın yazarlarından Dr. Vince Polito, insanların para ya da kısıtlı zaman gibi motivasyon araçları karşısında, otomatik tepki mekanizmalarını devre dışı bırakamadıklarını söylüyor.
Polito, "İnsanlar bazı manipülasyonlara rağmen her zaman rastgele cevap verebileceklerini düşünürler, ancak durum öyle değildir.” diyor. CCD araştırmasına katılan 60 kişiye hipnotik teknikler olan derin nefes alma, gevşeme, odaklanma teknikleri uygulandı. Ardından sorulara rastgele “evet” ya da “hayır” cevapları vermeleri istendi.
Hiptoz edilen deneklerin büyük kısmı, kendi iradeleriyle cevap verdiklerini düşünseler de sorulara iradeleri dışında cevap verdiler. Yani hipnozun bir manipülasyon yöntemi olduğuna dair bilimsel olarak bulgu sağlanmış oldu.
Bir başka deney, 1935 yılında psikolog John Ridley Stroop tarafından yapılan Stroop deneyi olarak biliniyor. Bu deneyde katılımcılara örneğin yeşil renkli harflerle yazılmış “sarı” kelimesi gösteriliyor. Katılımcılar, gördükleri kelimeye bakmadan, harflerin renklerini söylemek zorundalar. Oldukça zor bir iş.
2002 yılında yapılan bir çalışmada insanların hipnotize edilerek, harflerin renklerini doğru söyleyebildikleri kanıtlandı.
Peki herkes hipnotize edilebilir mi?
İnsanların yaklaşık %10 ila %15'inin “yüksek düzeyde hipnotize edilebilir” olduğunu söyleniyor. Hipnoz altındayken algı, biliş, hafıza ve eylemlerde değişiklikler yaşayan bu insanlar, kendi iradeleri dışında hareket edebiliyorlar.
Polito’ya göre hiptonize olabilme durumunun zeka ya da yaratıcılıkla bir ilgisi yok. Hipnozun beyin üzerindeki etkilerinin araştırılması, yüksek hipnotize edilebilir ve düşük hipnotize edilebilir insanlar arasındaki gözlemlenebilir yapısal farklılıklar olduğunu ortaya çıkartmış durumda.
Bu yıl yayımlanan bir başka çalışma, beynin belirli bir kısmındaki aktiviteyi bozmaya yarayan Transkraniyal Manyetik Stimülasyon (TMS) yöntemini kullandı. Bu yöntemin insanların daha kolay hipnotize olmalarını sağladığı kanıtlandı. TMS, başın etrafına sarılan elektromanyetik bir bobin ile nöronları hedef alan bir yöntem. Araştırmacılar, inançlarımızın, sanrılarımızın kontrol edildiği “sağ dorsolateral prefrontal” korteksin aktivitesini bozabildiler. Bu da insanların hipnoza karşı dirençlerini azalttı.
Hipnoz kötülük yapmak ya da yaptırmak için kullanılabilir mi?
Filmlerde mutlaka insanları hipnoz ederek istediğini yapan karakterler görmüşsünüzdür. Nitekim hipnozun insanları kötü eylemlere yönlendirecek kadar etkili olmadığına dair kanıtlar var. Bilim insanlarına göre kişilerin normal halleriyle tehlikeli ya da sakıncalı gördükleri eylemleri yaptırmak, hipnoz altında olduklarında da imkansız.
![]()
Geçtiğimiz yılın en iyi filmlerinden Get Out'un akıllara kazınan hipnoz sahnesi
Hipnoz daha çok psikolojik bozuklukların tedavisi için bir dizi klinik uygulama alanına sahiptir. Örneğin, kaygı ve stresle ilişkili bilişsel bozukluklar için etkili bir tedavi yöntemidir. Hastaların tedavi edilmesi cerrahi müdahale korkuları gibi endişeleri ortadan kaldırarak daha kolay bir hal alır. Ayrıca hipnoz, profesyonel spor alanlarında da kullanılabilir, depresif etkileri azaltabilir.
Son derece tuhaf ve üzerine daha çok sayıda araştırma yapılması gereken hipnoz yöntemi, anlaşılan o ki uzun süre daha araştırmacıların gündeminde kalmaya devam edecek.
