Hava açık gibi görünüyor ama yine de evden çıkmadan önce son bir kez hava durumunu kontrol ediyor ve o gün yağış olacağını öğrendiğimiz için ne olur ne olmaz diye yanımıza bir şemsiye alıyoruz. Artık hava durumunu tahminleri günlük hayat rutinimizin ayrılmaz bir parçası haline geldi. Uzun yıllardır yapılan hava durumu tahminlerinin meteoroloji adı verilen bir bilim haline gelmesi ise oldukça yakın bir zamanda gerçekleşti.
Dünya çapında pek çok bilim insanı, pek çok farklı araç ve yöntem ile hava durumu tahmini yapıyor. Binlerce yıldır yapılan bu tahminlerin meteoroloji bilimi ile belirli kurallar çerçevesine alınması ise ancak teknolojinin yeterince gelişmesi ile mümkün oldu. Peki ne oldu da hava durumu tahminleri bizim için bu kadar önemli hale geldi? Gelin meteoroloji nedir, ne işe yapar sorusu üzerinden hava durumu tahminlerinin tarihsel yolculuğuna yakından bakalım.
Meteoroloji nedir, ne iş yapar? Tarihi ve önemi:
Temelden başlayalım; meteoroloji nedir?
Türkçeye hava bilgisi ya da hava bilimi olarak çevirebileceğimiz meteoroloji, dilimize Fransızca météorologie kelimesinden geçmiştir. Meteoroloji; hava modelleri oluşturarak hava durumunu ve iklim değişikliklerini tespit etmek amacıyla Dünya atmosferinin alt ve üst tabakalarının pek çok farklı yöntem kullanılarak incelendiği bir bilimdir.
Günlük hayatta hava durumu tahmini olarak bahsediyor olsak bile dikkat ederseniz tanımda tahmin değil, tespit kelimesi geçiyor. Çünkü meteoroloji, pek çok farklı değişken olsa bile yapılan detaylı incelemeler sonucu hava durumunu çoğu zaman nokta atışı şekilde tespit edebilmektedir. Yerel değişiklikler olsa bile özellikle askeri ihtiyaçlar için tespit edilen hava durumu, dakika bazında bile doğruluk göstermektedir.
Meteoroloji bilimi ne iş yapar?
Hava durumu dediğimiz doğa olayları, Dünya atmosferinin en alt tabakasında yaşanır. Yeryüzünün 10 kilometre yukarısında olan bu tabakada rüzgar, bulut ve su buharı gibi pek çok farklı etmene göre değişen olaylar sonucunda yağmur yağar, kar yağar, dolu yağar, güneş açar, rüzgar çıkar; yani hava durumu olarak adlandırdığımız olaylar yaşanır.
Meteoroloji biliminin işi ise tam olarak bu etmenleri takip etmektir. Şöyle bir gökyüzüne baktığımız zaman bile ileride bir bulut olduğunu, rüzgarın onu bize doğru yönlendirdiğini ve birkaç dakika içinde yağmur yağacağını anlıyoruz. Meteorolog olarak adlandırılan bilim insanları da tam olarak buna benzer ama çok daha gelişmiş yöntemlerle gözlemler yapıyorlar.
Dünya atmosferinin en alt tabakasında bulunan katmanda günlük hava durumu olayları yaşanıyor. Daha üst katmanlarda yaşanan olaylar ise bugün iklim değişikliği adını verdiğimiz ve muhtemelen insanlığın sonunu getirecek değişikliklere neden oluyor. Meteoroloji bilimi hem bu günlük hava durumu olaylarını hem de geniş çapta ve uzun vadede etkili olacak iklim değişikliklerini takip eder.
Meteoroloji tarihi ne zaman başladı?
Hiç de şaşırtıcı olmayan bir şekilde, meteoroloji biliminin de temelleri Antik Yunan’da atılmıştır. Hem de oldukça tanıdık biri tarafından; Aristoteles. Tarihin en önemli filozoflarından biri olarak kabul edilen Antik Yunan’da yaşamış Aristoteles’in, milattan önce 430 yılında kalem aldığı düşünülen Meteorologica adlı bir eseri bulunuyor.
Aristoteles’in Meteorologica adlı eserinde o dönemin hava olaylarından ve iklim durumundan detaylı olarak bahsediliyor. Eserin adı, Yunanca yukarıdaki bir şey anlamına gelen meteoron kelimesinden türetilmiştir. Günümüz meteoroloji biliminin oldukça temel bir anlatısına sahip olsa da meteoroloji tarihinin Aristoteles’in Meteorologica adlı eseriyle başladığını söylemek mümkün.
Yüzlerce yıl boyunca insanlık pek gelişmedi ve hava durumu tahminlerini Meteorologica’da anlatıldığı gibi yapmaya devam etti. Ta ki 17. yüzyılda barometre ve termometre icat edilene kadar. Bu iki icat ile birlikte artık bilim insanları, çok daha detaylı incelemeler ve gözlemler yapar hale geldiler. Modern teknolojinin gelişmesi ile birlikte, yapılan çalışmalar çok daha detaylı ve nokta atışı hale geldi.
Meteoroloji hayatımız için neden bu kadar önemli?
Elbette devletler ve özel şirketler, trilyonlarca dolarlık meteoroloji yatırımlarını sırf biz işe giderken ıslanmayalım ya da içlik giymeyi unutmayalım diye yapmıyorlar. Basit gözlemler ile meteoroloji tahminlerinin yapıldığı dönemde hava durumu, tarım için son derece önemliydi. Ancak meteorolojinin bir bilim haline gelmesinin ve çalışmalar için yatırım yapılmasının nedeni, hiç de şaşırtıcı olmayan bir şekilde, savaşlardır.
Güçlü savaş uçaklarının ve okyanusları aşacak güçte gemilerin üretilmesi ile birlikte bu araçların seyir rotalarının gözlemlenme ihtiyacı ortaya çıktı. Büyük yatırımlar sonucu üretilen bu araçların beklenmedik bir fırtınanın ortasında kalmasını ya da sisli bir havaya denk gelerek yeterince insan öldürememesini kimse istemediği için hava durumu hakkında yapılan çalışmalar arttırıldı.
Meteorolojinin modernleşmesi ise 1950’li yıllarda bilgisayarların kullanılması ile başladı. 1990’lı yıllarda atmosfere gönderilen uydular sayesinde de hava durumu tahminleri tahmin olmaktan çıktı ve tespit haline geldi. Bugün hava durumunun bu kadar önemli olmasının nedeni ise ticari uçuşlar, deniz seyahatleri ve uzay çalışmalarıdır.
Her zaman olduğu gibi günümüzde de hava durumu tahminleri elbette insanlar ve tarım odaklı bir çalışma izliyor. Ancak bundan çok daha önemlisi dakika başı vızır vızır kalkan uçakların rotalarıdır. Benzer bir durum ticari ya da diğer gemi seyahatleri ve elbette uzay çalışmaları için de geçerlidir. Meteorolojinin askeri operasyonlar için önemi de hala aynıdır.
Meteoroloji, hava durumu tahminlerini nasıl yapıyor?
Daha önce buradaki yazımızda tüm detaylarıyla anlattığımız gibi hava durumu tahminleri; sıcaklık, basınç, nem ve rüzgar hızı gibi atmosfer hareketlerinin ve iklim etkilerinin anlık olarak takip edilmesi ile yapılıyor. Bu hareketleri tespit eden sayısız yer radarı, hava balonu, uydu ve okyanus şamandırası var.
Tüm bu atmosfer hareketlerini ve iklim etkilerini takip eden cihazlar, anlık olarak sayısız veri gönderiyorlar. Alınan bu veriler ulusal ve uluslararası meteoroloji istasyonlarında toplanıyor. Üniversitelerde, özel şirketlerde ve devlet kuruluşlarında bulunan bilgisayarların özel yazılımları tüm verileri analiz ederek ortaya bir sonuç çıkarıyor.
Bu noktada bir parantez açarak meteorologların hakkını teslim etmek gerekiyor. Çünkü her ne kadar detaylı analizler ve veri işlemeleri bilgisayarlar tarafından yapılıyor olsa da tüm bu sistemi bir meteorolog hazırlar ve yine son kararı uzman bir meteorolog verir. Pek çok farklı cihazdan elde edilen sayısız verinin işlenmesi için gerekli modeller de yine bu uzmanlar tarafından hazırlanır.
Günlük hayat rutinimizin ayrılmaz bir parçası olan hava durumu tahminlerini aldığımız meteoroloji nedir, ne iş yapar soruları üzerinden meteorolojinin tarihsel yolculuğundan bahsettik. Doğa ve teknoloji ilişkisi hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
