Princeton Üniversitesi’nden araştırmacılar, insanların karşısındakileri kıyafetlerine göre nasıl değerlendirdiğini anlamak için 9 ayrı çalışma gerçekleştirdiler. Dokuz çalışmaya katılan katılımcılar, tişört, gömlek, kazak gibi vücudun üst kısmına giyilen kıyafetlere göre insanların yetkinliğine puan verdi. Araştırmacılar, katılımcıların daha zengin olarak nitelendirdikleri kıyafetleri giyen insanları diğer insanlardan daha yetkin olarak puanladıklarını açıkladılar.
Gerçekleştirilen çalışmada, yetkinliğin çoğu zaman sosyal statü ile ilişkili olduğu göz önüne alındı. Bu bakış açısıyla gerçekleştirilen çalışmanın bulguları, düşük gelirli bireylerin yeteneklerinin algılanmasında kıyafet engeline takıldığını gösteriyor.
Princeton Üniversitesi’nde Çalışma, Davranış Bilimleri ve Kamu Profesörü Eldar Shafir, “Yoksulluk, zorluklarla dolu bir yer. Yoksul insanlar, saygı görecekleri yerde, ısrarcı ve saygısız bir tavırla karşı karşıya kalıyorlar. Çalışmamız, bu saygısızlığın açıkça temelsiz olduğunu gösteriyor. Çünkü bu çalışmada bir yüzün, daha zayıf kıyafetlerle görüldüğünde saniyenin onda birinde daha yetersiz görüldüğünü tespit ettik” dedi.
İnsanlar, zengin ya da fakir görünmeye karşı duyarlı
Gerçekleştirilen çalışmanın yazarlarından, New York Üniversitesi Psikoloji Bölümü’nde araştırmacı olan DongWon Oh, “ABD’de 1980’lerin sonlarından beri insanların arasındaki servet eşitsizliği daha da arttı. ABD’deki en zengin yüzde 1 ile orta sınıf arasındaki farkı yüzde 1 milyondan fazla” dedi.
Araştırmacılardan DongWon Oh, diğer araştırmacıların çalışmalarının insanların zengin ya da fakir görünmeye karşı duyarlı olduğunu gösterdiği söyledi. Oh, kendi çalışmalarının, yeterlilik gibi anlamlı bir özellik konusunda insanların değerlendirmelerine işaret ettiğini söyledi. Oh, insanların yeterlilik konusunda da zengin ya da fakir görünmek konusunda duyarlı olduklarını, bu duyarlılığın insanlar tarafından yok sayılması imkansız değilse de zor olduğunu sözlerine ekledi.
Araştırmacılar, gerçekleştirdikleri araştırmada, katılımcılara gösterdikleri elli yüz modeli için “bu kişi ne kadar zengin veya fakir görünüyor?” diye sordular. Verilen cevaplara göre en belirgin 18 beyaz ve 18 siyah yüz çalışmanın devamı için seçildi. Seçilen yüzler sonraki 9 çalışmada da kullanıldı.
Araştırmada kullanılan kıyafetlerin aşırı zengin ya da yoksul göstermesinden kaçınmak isteyen araştırmacılar, kıyafetlerin seçimi sonrası ayrı bir çalışma gerçekleştirdiler. Seçilen kıyafetler hakkında yapılan çalışmada katılımcılar uç şekilde olumlu ya da olumsuz değerlendirmelerde bulunmadılar.
Araştırmanın devamında araştırmacılar, katılımcılara daha “zengin” görünen kıyafetlerle, daha “yoksul” gösteren kıyafetler giyen yüzlerin yarısı gösterildi. Katılımcılardan, gördükleri yüzlere yetkinliklerine göre 1 ve 9 arasında puan vermeleri istendi.
Katılımcılar, araştırmadaki yüzleri 1 saniyeden 130 milisaniyeye kadar üç farklı uzunlukta gördüler. Shafir, bu üç uzunluk süresinin birinin yüzüne ve kıyafetlerine bakarak karar verilebileceği bir süre olduğunu söyledi. Süre uzunluğu değişmiş olmasına rağmen katılımcıların derecelendirmeleri tutarlı kaldı.
İnsanlar, zengin görünen kişilerin daha yetkin olduğunu düşünüyorlar
Araştırmacılar, diğer 8 çalışmada ilk çalışmanın bazı ayrıntılarını değiştirerek devam ettiler. Bazı çalışmalarda, görüntülerde bulunan takım elbiseleri günlük kıyafetlerle değiştirdiler. Bir diğer çalışmada, katılımcılara kıyafet ve beceri arasında bir ilişki olmadığını önden söylediler. Başka bir çalışmada da katılımcıların potansiyel çıkarımlarını engellemek için kişilerin meslekleri ve gelirleri arasındaki bilgileri önden paylaştılar.
9 ayrı çalışmada yapılan değişikliklere rağmen katılımcıların verdikleri değerlendirme puanları değişmedi. Katılımcılar, zengin olarak değerlendirdikleri kıyafetleri giyen insanları önemli ölçüde daha yetkin olarak değerlendirdiler. Katılımcılar, bu kararı neredeyse yüzü gördükleri anda verdiler. Katılımcılara giysilerin yeterlilikle bir ilgisi olmadığı söylendiği halde önyargılı yeterlilik kararları diğer çalışmalarda da devam etti.
Araştırmacılar, bütün araştırma boyunca giyim ipuçlarıyla yakalanan ekonomik durumun yetkinlik yargılarını etkilediğini buldular. Bu durum, yüzler birçok farklı sürede sunulduğunda, bir kişinin mesleği veya geliri açıklandığında, kıyafetlerin resmi veya gayri resmi olduğu durumda, katılımcıların kıyafetleri görmezden gelmesi istendiğinde de değişmedi. Hatta insanlara kıyafetlerden bağımsız karar vermeleri için para teklif edildiğinde dahi insanların değerlendirmeleri genel olarak değişmedi.
Kıyafetler üzerinde bu çalışmayı gerçekleştiren bilim insanları, bir önyargının üstesinden gelmek için yalnızca önyargının farkında olmanın yetmediğini belirttiler. Önyargıyı gidermek için dikkat kaynaklarına ve motivasyona sahip olmak gerekiyor. Bu araştırmadan çıkardıkları sonuçlarla beraber araştırmacılar, bundan sonraki çalışmalarında bu önyargıyı yenmenin yollarını araştıracaklar.
