Günümüzde artık oturmuş bir ticaret, şehir ve hukuk sistemimiz var. Pek çok uzmana göre bu sistem ancak son yüzyılda tam anlamıyla oluşturuldu. Fakat tarihin tozlu sayfalarını biraz karıştırdığımız zaman bildiğimiz anlamdaki medeniyetin aslında binlerce yıl önce, Sümerler tarafından oluşturulduğunu görüyoruz. Sümerler, bundan binlerce yıl önce bugün Irak olarak adlandırılan bölgede gerçek bir medeniyet kurdular.
Sümerler tarafından kurulan medeniyet elbette son derece basit bir yaşam sisteminden oluşuyordu. Ancak ilk hukuki belgelerin, şehir yapılanmalarının, ticaret sisteminin ve bilimsel buluşların bugünün dünyasını şekillendirdiğini kabul etmek gerekiyor. Hatta bazı konularda bizden bile ileri olduklarını söyleyebiliriz. Günümüz medeniyetinin temellerini atan Sümerler hakkında bilmeniz gereken tüm detayları anlattık.
Her şey Sami olmayan halklar ile başladı:
Sümerler medeniyeti bir günde kurulmadı. Şehir yapılanması oluşmadan önce günümüzde Irak ülke sınırları içinde kalan Fırat ve Dicle nehirleri arasındaki bölgede Sami halkları yaşıyordu. Ubeydiler olarak da bilinen bu bölge insanları aslında temel düzeyde bir yapılanma oluşturmuş hatta Sümerler medeniyetini de etkilemişlerdir. Ancak Sümerler, Sami olmayan halklar tarafından kuruldu.
Sami halkları da hesaba kattığımız zaman Sümerler medeniyetinin milattan önce 4500 yılında oluşmaya başladığını söyleyebiliriz. Gerçek Sümerler medeniyetini oluşturan insanlar ise Anadolu’nun dört bir yanından gelmiş ve milattan önce 3300 yılı civarında, bölgede bugün Sümerler olarak adlandırdığımız medeniyeti oluşturan 12 şehir devletini kurmuşlardır.
Kish, Erech, Ur, Sippar, Akshak, Larak, Nippur, Adab, Umma, Lagash, Bad-tibira ve Larsa bu 12 şehir devletinin adlarıydı. Her bir şehir devletinin merkezinin çevresi surlarla çevriliydi ve tarım için kullanılan alanlar bu surun dışında kalıyordu. Avrupa’da yüzyıllar sonra feodalite sistemini kuracak kalelerin ilk versiyonlarıydı diyebiliriz.
Sümerler demokrasi ile yönetiliyordu:
Elbette günümüzde bildiğimiz anlamdaki demokrasiden bahsetmiyoruz ancak gücün halkta olduğu kesin. Çünkü yaklaşık 80 - 100 bin kişiden oluşan şehir halkı, yöneticileri ile doğrudan iletişime geçebiliyor ve üretim gücünü ellerinde tuttukları için alınan kararlarda söz sahibi oluyorlardı. Bu durum, şehir devletlerinin birbiri ile çatışması sonucu ortadan kalktı.
Dipdibe şekilde, birbirine oldukça yakın bir alanda kurulmuş olan, yöneticileri ve hatta tanrıları bile farklı olan bu şehir devletleri zaman içinde bazı çatışmalar yaşamaya başladılar. Savaş sırasında ister istemez güçlü bir lidere ihtiyaç duyulur ve bu durum krallık sistemini doğurur. Kayıtlara göre Büyük Tufan öncesi Sümerler medeniyetinde yaklaşık 8 kral hüküm sürmüştür.
Büyük Tufan sonrası milattan önce 2800 - 2300 yılları arasında bazı krallar şehir devletlerini birer ikişer birleştirmeye başlamıştı. Bu krallardan en önemlisi olarak bilinen Sargon, yaklaşık yüz yıl boyunca tüm şehir devletlerini tek yönetim altında birleştirmiştir. Daha sonra bu durum değişse de o dönem için tüm Ortadoğu bölgesine örnek olan bir yönetim sistemi sunmuştur.
Sargon ölünce Sümerler medeniyetinin de sonu geliyor:
İyi olan her şey biter. Kral Sargon’un hanedanlık dönemi bittiği zaman tüm tek lidere bağlı yönetim sistemlerinde olduğu gibi devlet güç kaybetmeye başlamıştır. Güçsüz bir devlet olduğunu gören etraftaki henüz medenileşmemiş toplumlar bu bölgeye saldırmaya başladılar. Sümerler medeniyeti de bu şekilde tarih sahnesinden silindi.
Sümerler medeniyeti yıkıldıktan sonra bu bölge milattan önce 1900 yılından başlayarak Amoritler ve Babilliler başta olmak üzere pek çok farklı toplum ve diğer Sami halkları tarafından ele geçirildi. Kültürel olarak Sami halkları öne geçmeye başladı. Öyle ki kısa bir zaman içinde Sümerler medeniyetinin burada bulunduğuna dair neredeyse hiçbir iz kalmamıştı. Ta ki 19. yüzyıl başlarına kadar.
Kayıp parça tamamlanıyor: Sümerler medeniyetinin keşfedilmesi
Milattan sonra 1900 yılında başlayan ele geçirilme süreci sonunda Sümerler medeniyeti hızla yok olmaya başladı. Geride en dilleri ne de kültürleri kalmıştı. Öyle ki binlerce yıl boyunca insanlar, Sümerler hakkında hiçbir şey bilmiyorlardı. Sümerler medeniyetinin keşfedilmesi 19. yüzyılında başlarında yapılan çalışmalarla gerçekleşti.
Mezopotamya bölgesinde eski Asur kalıntılarını araştıran İngiliz ve Fransız arkeologlar, Irak çöllerinin ıssız bölgelerinde Asurluların kalıntılarına benzemeyen bazı eserler buldular. Araştırmalar derinleştikçe ortaya o güne kadar gizemli bir medeniyet olan Sümerler çıktı. Sümer yazıları deşifre edildi, eserler incelendi ve sonunda Mezopotamya tarihinin eksik parçası da tamamlanmış oldu.
Sümerler neyi buldu, neden bu kadar önemliler?
En basit tanımıyla Sümerler, o güne kadar oradan oraya göçerek yaşayan insan topluluklarının bir araya gelerek şehir devletleri oluşturdukları ilk sistemdir. Bu sistem ile birlikte dünya tarihinin ilk yönetim kuralları, ilk hukuk kuralları ve ilk sosyal yapı sistemleri oluşturulmuştur.
Bu kadar insan bir araya gelince elbette bilim ve sanat çalışmaları da hız kazanır. Sümerler, bugün bile hala kullandığımız 60 saniye ve 60 dakikadan oluşan saat sistemini bulmuşlardır. Altmışlık bir sayı sistemleri olsa da modern matematikte kullanılan ondalık sayı sistemi de yine bu medeniyet tarafından kullanılmaktaydı.
360 derecelik açıyı ve inç ölçüm sistemini de bulan Sümerler, aynı zamanda astronomi konusunda da son derece gelişmiş bir toplumdu. Tüm bunların yanı sıra Sümerler tekerlekli arabalar kullanıyor, çivi yazısı ile kil tabletler dolduruyor; metal, dokuma ve deri işçiliği yapıyor, çömlekçilikle uğraşıyor ve bu tüm bunlar üzerinde dini motifler kullanarak dünyanın ilk sanat eserlerini ortaya koyuyorlardı. Daha ne olsun?
Kısaca Sümerler medeniyeti:
- Sümer şehir devletlerinin nüfusu 80 ile 100 bin kişi arasında değişmekteydi.
- Kazılarda bulunan bir Kral Listesi’ne göre Sümer krallarından biri bir kadındı.
- Sümer şehir devletleri sık sık birbirleri arasında savaşırlardı.
- Sümerler arpa bazlı bir mayalama sistemi ile bira yapmışlar ve yoğun bir şekilde tüketmişlerdir. Hatta Ninkasi isimli bir bira tanrıçaları vardır.
- Sümer çivi yazısı sistemi 3 bin yıldan uzun süre kullanılmıştır.
- Sümerler ticaret konusunda da önemli adımlar atmış ve neredeyse tüm toplumlarla ticaret yapmışlardır.
- Gılgamış Destanı’nda anlatılan halk Sümerler’dir.
- İncil’de geçen Babil Kulesi’nin Eridu şehrinde bulunan ziggurat olduğu tahmin ediliyor.
- Şehir devletlerinde bulunan evler tarihte ilk kez kullanılan tuğlalarla yapılmıştır.
Günümüz medeniyetinin temellerini binlerce yıl önce atan Sümerler medeniyeti hakkında bilmeniz gerekenleri anlattık ve Sümerler neyi buldu gibi merak edilen soruları yanıtladık. Kimbilir, belki dünyanın ıssız bölgelerini kazdıkça yeni ve çok daha gelişmiş medeniyetler bulabiliriz.
Bonus:
