Sayısız dizi, film ve kitaba konu olan Osmanlı’nın kadınları yani padişah eşleri ve anneleri, kimi uzmanlara göre Osmanlı’nın yıkılışındaki etmenlerden biri olmuşlardır. Eskiden yalnızca haremi yöneten bu sultanlar, Hürrem Sultan ile birlikte güçlenmiş ve devlet işlerinde de söz sahibi olmuşlardır. Hangi erkek evladın tahta geçeceği konusundaki rekabet, kadınların dahil olmasıyla büyümüş ve saltanatın sonunu hızlandırmıştır.
Osmanlı’nın kadın sultanları arasında da adından en çok söz ettiren iki Sultan Hürrem Sultan ve Kösem Sultan’dır. Bu iki sultan, diğer sultanların aksine harem işleriyle ilgilenmek ve sadece padişaha çocuk vermek yerine, devlet işlerinde de aktif rol oynamıştır. Kösem Sultan da Osmanlı tarihi açısından son derece önemli bir figürdür çünkü ilklerin kadınıdır. Çocuk yaşta tahta çıkan evlatları nedeniyle saltanat naibi olarak tek başına koca imparatorluğu yönetmiştir. Gelin Kösem Sultan kimdir sorusu üzerinden hem bu tarihi figürün Osmanlı’daki rolünü hem de çarpıcı hayat hikayesinin detaylarını görelim.
Kösem Sultan kimdir? Güzelliği ve zekası ile öne çıkan bir genç kız:
Osmanlı İmparatorluğu’nun harem bölümü, cariyeler ve sultanlar hakkında aslında neredeyse hiçbir bilgi sahibi değiliz. Çünkü Osmanlı’da bu tür bir tarih yazıcılığı yoktu. Ancak yine de söz konusu kişi Kösem Sultan olunca elçi kayıtlarında bile kendisinden bahsedildiğini görmek mümkün. Fakat kökeni hakkında kesin bir bilgi maalesef yok.
Kösem Sultan hakkında yazılan sayısız kitap, yapılan pek çok film ve diziye göre Rum, Boşnak ya da Çerkes asıllı olabilir. Dediğimiz gibi kesin bir bilgi yok. Fakat hocaların hocası tarihçi Halil İnalcık’a göre Kösem Sultan Rum asıllıdır ve hatta babası da ortodoks bir papazdır. Hakkında asıl bildiklerimiz ise Bosna Beylerbeyi sarayına gelmesi başlar.
Bosna Beylerbeyi sarayına gelen Anastasya, genç ve güzel bir kızdır. Üstelik son derece zekidir. Beylerbeyinin bu şekilde ilgisini çeken genç kız, İstanbul’daki sarayın Darüssaade Ağası’na gönderilir. Anastasya Osmanlı haremine girdiği zaman ortalık epey karışıktır.
Kösem’i Kösem yapan olaylar:
Anastasya Osmanlı haremine geldiği zaman Safiye Sultan’ın saltanatı bitmiş ve eski saraya gönderilmiştir. Artık Handan Sultan’ın saltanatı başlamıştır. Sonraki yıllarda Kösem Sultan olacak genç kız bu olaylardan çok etkilenir ve torunu tahta geçtiğinde başına neler geleceğini bugünden görmüş olur.
Genç Anastasya hareme geldiği zaman Mahpeyker adını almıştır. Kösem ise onun lakabıdır. Bu lakabı nasıl aldığına dair iki rivayet var. Bir tanesine göre çok tüysüz bir genç kız olduğu için bu lakabı almıştır. Diğerine göre ise kösemen yani ortamlara hakim, güçlü bir duruşu olduğu için bu adı almıştır.
Kösem Sultan, Haseki Sultan oluyor:
O sırada tahtta olan I. Ahmed küçük yaşta hükümdar olduğu için bütün yetkiler annesinin elindeydi ve o da annesine çok bağlıydı. Bir an önce çocuğu olsun diye devamlı padişaha cariyeler gönderiliyordu ancak kendisi bu konulara pek ilgili değildi. Derken Handan Sultan’ın ölümü tüm dengeleri değiştirdi. I. Ahmed sinirli bir adama dönüştü. İşte Kösem, tam da bu sırada hızır gibi yetişti.
Küçük yaşta tahta çıkan ve annesine gönülden bağlı olan I. Ahmed’in annesi ölünce düştüğü boşluğu Kösem Sultan doldurdu. Hatta Kösem yüzünden padişahın ilk eşinin pabucu dama atılmıştır. Resmi bir kaynakta belirtilmiyor ancak bazı elçi mektuplarına ve üzerinde IV. Murad'ın tuğrası bulunan bir nameye göre Kösem Sultan ile I. Ahmet, tıpkı Hürrem Sultan ve Kanuni Sultan Süleyman gibi nikahlanmışlardır.
Kösem, I. Ahmed hayattayken siyasi bağlarını kurmaya başlıyor:
Kösem Sultan’ın ikisi bebekken ölen ve ikisi de tahta çıkan toplam sekiz çocuğu olmuştur. Bu çocukların kız olanlarını Osmanlı siyasetinin önemli ya da ileride önemli olacak kişileriyle evlendirmiştir. Yani henüz eşi I. Ahmed hayattayken bile ilerisi için planlar kurmaya başlamıştır. Elbette bu arada I. Ahmed’in gönlündeki yerini sağlamlaştırmaya devam etmektedir.
Ekber ve erşed sistemi adı verilen, tahta en büyük aile üyesinin geçmesi kuralını hepimiz biliyoruz. I . Ahmed döneminde çıkarılan ve Osmanlı’nın kaderini değiştiren bu sistemin altyapısını da Kösem Sultan hazırlamıştır. Çünkü I. Ahmed’in ilk eşinden Osman adlı bir oğlu vardır ve eğer tahta geçerse Kösem’in tüm oğullarını öldürecektir. Yani Osmanlı veraset sistemini değiştiren bu kanunun nedeni, evlatlarını korumak isteyen bir annedir.
Kösem Sultan’nın ‘tahta’ çıkışı:
1617 yılında I. Ahmed ölünce ilk olarak yerine kardeşi I. Mustafa tahta çıktı. Ancak I. Mustafa’nın akli melekeleri pek yerinde olmadığı için yerine I. Ahmed’in Mahfiruz Hatice Sultan'dan olma oğlu II. Osman yani bildiğimiz adıyla Genç Osman tahta çıktı. Genç Osman Kösem Sultan’ın elinde büyümüştü ancak feci bir şekilde tahttan indirildi. Sonra yerine tekrar I. Mustafa geçti ve yeniden tahttan alındı. Son olarak Kösem Sultan’ın oğlu IV. Murad tahta çıktı.
IV. Murad tahta çıktığında 11 yaşında bir çocuktu. Bunun anlamı asıl tahta çıkanın Kösem Sultan olduğuydu. Üstelik bu illegal bir durum değildi çünkü geleneklere göre valide sultan, oğlu büyüyene kadar saltanat naibi olarak devleti yönetmekle yükümlüydü. Kösem, bir cariye olarak girdiği sarayın sonunda zirvesindeydi.
Buradaki yazımızda detaylarıyla IV. Murad dönemini anlatmıştık. Bu dönemde Kösem Sultan bol bol bahşiş dağıtmış ve herkese onu seveceklerinden bile daha çok yardım etmişti. Ancak tükenmek bilmeyen iktidar hırsı nedeniyle en sonunda oğlunun ölümüne neden olmuştur. Tahta, tüm hayatını ölüm korkusuyla yaşamış olan İbrahim geçmiştir.
İbrahim’den sonra tahta çıkacak kimse olmadığı için tahtın ilk yılları boyunca padişaha devamlı cariyeler sunan Kösem Sultan sonunda tahta pek çok varis doğurtmayı başarmıştı. Ancak oğlunun aklı yerinde olmayan davranışlarına bir türlü engel olamadı ya da olmak istemedi. Sonunda İbrahim öldürülüp de yerine IV. Mehmet geçince, Kösem Sultan eski saraya gönderildi.
Hırsları yüzünden öldürülen ilk ve tek valide sultan:
Torunu IV. Mehmet’in tahta geçmesi ile eski saraya gönderilen Kösem Sultan’ın iktidar hırsı bir türlü dinmemişti. Bu nedenle sık sık yeni valide sultan olan Turhan Sultan ile sonu gelmez bir rekabet içine girmişti. Kösem Sultan'ın etkisi sarayda hala sürdüğü için yapılacak tek şey kalmıştı.
1651 yılın sonbaharında bir karar alındı, Valide-i Muazzama olan eski bir valide sultan öldürülecekti. Lala Süleyman Ağa bir ekip kurarak eski saraya gitti. 2 Eylül 1651 gecesi Kösem Sultan’ın odası has oda görevlileri ile birlikte basıldı ve Kösem Sultan oracıkta boğularak öldürüldü. Uzmanlara göre ölüm nedeni boğulma değil, hırstı.
Kösem Sultan'ın hayatı televizyona da uyarlandı: Muhteşem Yüzyıl Kösem
- Yıl: 2015
- Oyuncular: Beren Saat, Anastasia Tsilimpiou, Hülya Avşar, Nurgül Yeşilçay
Tims Productions tarafından yapılan Hürrem Sultan üzerinden Kanuni Sultan Süleyman döneminin anlatıldığı Muhteşem Yüzyıl dizisi sonrası kadınlar saltanatının önemli ismi Kösem Sultan'ın hayatı da Muhteşem Yüzyıl: Kösem adlı dizi ile televizyona uyarlandı. 60 bölümlük dizi I. Ahmed'in tahta çıkması ile başlıyor ve Kösem Sultan'ın tarihe geçen ölümü ile sonlanıyor. Dizi boyunca pek çok ünlü ismi Kösem Sultan'ın farklı yaşlarını canlandırırken görüyoruz.
Hürrem Sultan ile başlayan kadınlar saltanatı döneminin en önemli isimlerinden Kösem Sultan kimdir sorusu üzerinden Osmanlı tarihindeki rolünü ve çarpıcı hayat hikayesini anlattık. Kösem Sultan ve diğer sultanlar hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
