Warhammer 40K evreninde, en basit haliyle zihin büyüsü diyebileceğimiz bir konsept olan Psychic Power diye bir şey vardır. Orklar bu gücü kolektif olarak kullanırlar. Örneğin araçlarını kırmızı boyarlar çünkü “Kırmızı daa ‘ızlı”dır (Ork İngilizcesinden çevirince böyle oluyor). Renklere karşı benzer bir algı insanlarda da olabilir mi? Örneğin sporda? Gelin, bu konuda bilim insanları ne demiş hep birlikte bakalım.
Doğada kırmızı rengin dikkat çektiğini, insan gözünün en hızlı seçtiği rengin kırmızı olduğunu biliyoruz. Ayrıca kırmızı renk genellikle öfke, kızgınlık, agresiflik ile bağdaştırılıyor. Bu açıdan bakınca bu renk, sporda başarı için gereken ivmeyi kazandırıyor olabilir mi?
Aslında bu konu ilk olarak Nature’da yayımlanan bir çalışma ile tartışılmaya başlandı.
Nature dergisinde yayımlanan “Red Enhances human performance in contests (Kırmızı, müsabakalarda insan performansını arttırıyor)” başlıklı makale, doğada kırmızı rengin dominantlıkla, soluk renklerin ise sinme ya da korkmayla ilişkilendirildiğini belirtiyor. Benzer bir etkinin, renklere dayalı bir uyaran olarak insanların bilinçaltını da etkilemiş olabileceği belirtiliyor. Kırmızı, testosteron kaynaklı dominantlığın rengi olarak görülüyor. Öte yandan bu çalışmanın konusu dövüş sporları olduğu için ayrı bir temel olarak ele almakta fayda var.
Bu çalışmadan öncelikli olarak çıkan sonuç şu: sporculara rastgele olarak verilen kırmızı ve mavi ekipmanlar, sporcuların dövüş sporlarındaki başarısını etkileyebiliyor. Hatta hakemler de kırmızı giyen sporcuları kollamaya meyilli. Sporcuların kullandığı ekipmanların renkleri dijital teknolojilerle değiştirildiğinde, hakemlerin kararlarının da değiştiği kanıtlanmış durumda.
Herkesin favorisi olan futbolda durum ne?
Gelelim futbola, malum hem futbol en popüler spor hem de Dünya Kupası başladı. Zamanında Alex Ferguson, oyuncuları sahada birbirini bulabilsin diye devre arasında gri formaları çıkarttırıp oyuncularını ikinci yarı sahaya kırmızı formalarla yollamıştı.
Bir başka çalışma ise Euro 2004’e odaklandı. Yunanistan’ın herkesin içini bayarak şampiyon olduğu o turnuvada, normalde kırmızı ağırlıklı forma giyen beş takım bulunuyordu. Bu takımların başka renk bir forma giydiklerinde ve kırmızı formalarını tercih ettiklerinde performansları arasında fark ortaya çıkıyordu.
Bir başka çalışma ise İngiltere’deki takımlara odaklandı. 1946-2003 arası dönemin incelendiği bu çalışmada, kırmızı rengi formasında taşıyan takımların daha başarılı olduğu gözlemlendi. Takımların 3’te 1’inden fazlası mavi renge sahipken, kırmızı rengi kullananların sayısı aynı dönemde %23 idi. Yine de başarıların yüzde 60’tan fazlası kırmızılı takımlara gitmişti. Hatta Liverpool, Manchester United ve Bayern Münih gibi kırmızı formalı takımlar, derbilerdeki rakiplerinden daha yüksek iç saha başarısına ve daha yüksek ortalama sıraya sahipti. Aynı çalışmayı Türkiye’de yapsak “Sarı renk başarının rengi” sonucuna varırdık.
Peki forma rengi kesinlikle etkili mi?
Bilimin güzelliği, doğru cevabı bulana kadar aramaya devam etmesinden geliyor. Farklı bir araştırma, kırmızı rengin gücünü, daha doğrusu herhangi bir rengin gücü olduğu fikrini reddetmişti.
İngiltere Ligi araştırma döneminde Liverpool ve Manchester United dominasyonuyla geçmiş, arada bir çıkan Arsenal ve Nottingham Forest gibi ekipler de kırmızı rengi tercih edenlerden olmuştu. O dönem Manchester City, bugün olduğu gibi dev falan değildi; bugünün Fulham’ı ayarında arada bir küme düşen, arada bir 5-6 yiyen bir takımdı. Tottenham zaten hala bir kupa alabilmiş değil. Örnek genişledikçe kırmızının gerçekte bir gücü olmadığı ortaya çıkmış olabilirdi.
Türk bilim insanları da tartışmaya dahil oldu.
Türk bilim insanları ise 2018 Dünya Kupası’nı incelediklerinde, kafaları bir kez daha karıştırmayı başardı. Kupada kırmızı forma giyen ekipler daha başarılı oluyordu. Aynı ekibin bir başka çalışması ise genel olarak sporda renk algısının önemli olduğunu, seçilen rengin her şeyin dengede olduğu durumda teraziyi lehimize olacak şekilde etkileyebildiğini açıkladı.
Kırmızı renk, daha kolay algılanabilmesi ve psikolojik etkileri nedeniyle takımların faydalanabileceği bir renk gibi duruyor ancak çalışmalara ve çalışmaların etrafında dönen tartışmalara bakılırsa, renklere körü körüne güvenmek için henüz erken. Ayrıca, araştırmacıların da dediği gibi, “Kötü bir takımınız varsa, kırmızı giymek birdenbire kazanmanızı sağlamaya başlamayacak.”
- Kaynaklar:
- Red enhances human performance in contests
- Referees bias explain red color advantage in taekwondo
- The Influence of the "Red Win" Effect in Sports: A Hypothesis of Erroneous Perception of Opponents Dressed in Red - Preliminary Test
- SPORCULARDA RENKLERİN ETKİLERİNİN PERFORMANSLARINA YANSIMASI.
- 2018 DÜNYA FUTBOL ŞAMPİYONASINDA TAKIMLARIN RENKLERİ VE BAŞARIYA YANSIMASI.
