Dünya üzerinde o kadar fazla hayvan çeşidi var ki araştırmaya kalkarsanız ömrünüz yetmeyebilir. Özellikle okyanus gibi bölgelerin daha birçok kısmının keşfedilmediği göz önünde bulundurursak gerçekten ömrünüz yetmeyebilir. Fakat bu yazımızın konusu oldukça spesifik bir hayvan üzerine.
Bahsi geçen hayvanımız kirpi. Kirpiler aslında oldukça tehlikesiz varlıklar ve kendine has bazı özellikleri var. Çok alışageldiğimiz bir durum olmasa da bazı insanlar evcil hayvan tercihlerini kirpiden yana kullanabiliyor. Biz de bu yazımızda kirpiler hakkında eğlenceli bilgiler verip, merak edilen soruları cevaplayacağız.
Kirpiler ne yer, ne ile beslenir?
- Un kurdu: Canlı, dondurulmuş veya kurutulmuş bir şekilde. Nasıl olduğu fark etmeksizin un kurdu kirpiler için oldukça iyi bir kitin kaynağıdır. Fakat genel olarak canlı olan solucanlar daha işlevsel olabiliyorlar. Canlı hallerinde hareket de ettiklerinden dolayı kirpinin yakalaması için çaba sarf etmesine sebep oluyor bu da iyi bir zihinsel uyarı kaynağı anlamına geliyor.
- Cırcır böceği: Besin kaynağı olarak un kurdu ile aşağı yukarı aynı özelliklere sahip olan cırcır böcekleri de iyi birer kitin kaynağıdır. Zihinsel uyarı kaynağı için canlı olanlar tercih edilse de dondurulmuş veya kurutulmuş olanlar da iş görecektir.
- Meyve türleri: Kurutulmuş meyveler zararlı olduğu için konu dışı olsa da belli miktarlarda verilen taze meyveler kirpiler için oldukça iştah açıcıdır. Elma, muz, çilek ve kavun genellikle kirpilerin tercih ettiği meyvelerden birkaçı.
- Sebzeler: Kurutulmuş sebzeler aynı şekilde burada da konu dışı kalıyor. Bunun yanı sıra nişastalı sebze türlerinden de kaçınmakta fayda var (mısır, patates, havuç vb.). Taze domates, taze yeşil fasulye veya pişmiş kabak ise kirpilerin sebze menüsündeki örneklerden birkaçı.
- Pişmiş et: Bol bol pişmiş et tüketmek yine zararlı olsa da yüksek protein ve az yağ içeren kedi, köpek maması veya pişmiş tavuk küçük miktarlarda yedirilebilir.
- Pişmiş yumurta: Normal sabit öğünlerinin dışında bir değişiklik yapmak istiyorsanız biraz çırpılmış veya haşlanmış yumurtalar protein açısından zengin olduğu için kirpinizin hoşuna gidebilir.
Kirpiler bahsedildiği türe göre farklılık gösterse de genellikle omnivor (hem et, hem otla beslenen canlı) veya böcek yiyiciler olarak kabul edilir. Fakat kirpilerin genel tanımına omnivor daha çok uyuyor. Vahşi doğada yaşamını sürdüren bir kirpi spesifik olarak böcek tüketmek yerine çeşitli bitki vb. yiyecekler ile de karnını doyurabiliyor. Dünyanın dört bir yanındaki kirpiler, bulunduğu bölgenin koşullarına uyum sağlamak için farklı şekillerde besleniyor. Bu durumdan en çok muzdarip olan evcil kirpiler olabilir. En yaygın evcil kirpi türü ise Afrika Pigme kirpileridir. Kendileri melez olduğu için vahşi doğada yaşayan bir kirpiyle aynı beslenme düzenine sahip değil.
Peki, kirpiler nerede yaşar?
Dünya çapında yaklaşık 17 kirpi türünün olduğu biliniyor ve bu türlerin hepsi birbirine oldukça yakın. Avrupa, Afrika ve Asya genel olarak kirpilerin yaşadığı bölgeler olsa da kirpilerin Yeni Zelanda’da görüldüğü durumlar da mevcut. Fakat bu tür diğer türlerden farklı olarak Avrupa’nın kendi kirpisi olan Erinaceus eurapeus’tur. Bu kirpinin keşfi ve tanıtımı Avrupa’da yapıldığı için o tarafla daha çok bağdaştırılıyor.
Kirpiler bulundukları ortama oldukça iyi uyum sağlayabiliyorlar. Tropiklerden tutun Finlandiya’nın en kuzeyindeki iklimlerine kadar uzayabilen bir uyumluluk sürecinden bahsediyoruz. Dünya üzerine yayılmaları ise birkaç farklı bölgeden başladı. Batı tarafında İngiltere ve İrlanda’dan, Doğu tarafında ise Avrupa, Asya, Rusya ve Çin üzerinden yayıldılar. Kirpiler var olan birçok yerde yaşayabiliyorlar. Çöller, tepeler, ormanlık, çayırlar hatta insanların yerleşkelerinde bile kirpilere rastlamak mümkün.
Kirpiler hakkında eğlenceli bilgiler:
- Kendilerini korumak için top şekline bürünürler
- Genellikle 'yalnız kurt' şeklinde yaşarlar
- Yılan zehrine karşı doğuştan dirençliler
- En eski akrabaları yaklaşık 125 milyon yıl önce yaşadı
- Vücutlarında bir zırh var
Kendilerini korumak için top şekline bürünürler
Kirpilerin her türünde olan bu mekanizma, kendilerini korumak için en büyük şanslarıdır. Kirpiler tehlikede olduklarını hissederlerse veya dış bir etken tarafından uyarılırlarsa kendilerini korumak ve peşlerindeki yırtıcıları caydırmak için yuvarlanıp top şeklini alırlar. Bu şekilde dikenlerini sivriltip savunma mekanizmalarını oluşturabiliyorlar ve yüz, göğüs, bacak ve mide gibi kürkle kaplı olan kısımlarını da koruyabiliyorlar.
Genellikle "yalnız kurt" şeklinde yaşarlar
Kirpileri bir topluluk halinde görmek pek mümkün değil. Genellikle yalnız başlarına yaşarlar ve sadece çiftleşmeleri gerektiğinde kendilerine bir eş ararlar. Erkek kirpi dişi, bir kipi bulduğunda çiftleşme ritüeli için etrafında defalarca dolaşır. Çiftleşmeden sonra ise erkek dişisini hemen bırakır ve yaşamaya devam eder. Bu esnada ise dişi yaklaşık 6 hafta içerisinde 4-6 tane yavru doğurur. İlginç bir şekilde anne yavruları ile evi paylaşmaz ve yavrular hızlı bir şekilde sütten kesilir. Yaklaşık 4 ila 6 hafta içerisinde de yavrular kendi başlarına yaşamaya başlarlar.
Yılan zehrine karşı doğuştan dirençliler
Birçok Avrupa kirpisinin kanında yılan zehrini etkisizleştiren veya zayıflatan doğal proteinler bulunur. Firavun faresi, domuz ve bal porsuğu gibi bazı hayvanlar da evrimlerinin bir sonucu olarak bu bağışıklığı kazanmışlardır. Kirpilerin sahip olduğu bu direnç oldukça önemlidir. Çünkü kirpiler zehirli yılanlara karşı dayanabilir hatta onları avlayabilirler. Tabii ki ne kadar dirençli olsalar da bu bağışıklık %100 değildir. Zehir oranı çok yüksek bir yılan tarafından ısırılmak ölümcül olabilir.
En eski akrabaları yaklaşık 125 milyon yıl önce yaşadı
2015 yılında bir grup İspanyalı bilim adamı, kirpi ile bağdaştırılabilecek bir memelinin fosillerini keşfetti. Yapılan bu keşif Mezozoik memelilerde omurga benzeri yapıların ilk kez gözlemlenmesini sağladığı için oldukça büyük bir önem taşıyordu. Hayvanın boyutu ve keratin yapılarının varlığı yeni fikirlerin ortaya çıkmasını sağladı. Bilim adamlarına göre yaklaşık 125 milyon yıllık olan bu fosil birçok benzer yönleri ile dikenli farelerin ve kirpilerin atası olabilir.
Vücutlarında bir zırh var
Kirpi denildiğinde ilk akla gelen şey dikenleri olabilir. Bu dikenler kirpi türlerinin hepsi için imza bir görünüş sağlıyor. Bahsi geçen dikenler aslında keratinden yapılmış 1 inçlik evrimleşmiş tüylerdir. Yetişkin bir kirpide 5.000 ila 7.000 arası tüy vardır. Vücudun yanlarını ve sırtını kaplayan bu tüyler kirpinin en büyük savunma mekanizmasını oluşturur. Ne zehirlidirler ne de bir dikenli tel gibi keskin ve vücutlarına oldukça sıkı bir şekilde bağlıdırlar. Çoğu kirpi doğuştan tüylerine sahiptir. İlk doğduklarında oldukça yumuşak bu tüy zamanla sertleri ile yer değiştirir.
