Eğer daha önce hayvanlar hakkında bir belgesel izlediyseniz sosyal yapıları olduğunu ancak sistematik savaşlar yerine, liderler arasında kavgalar yaptıklarını görmüşsünüzdür. Yani insanlar gibi toplanıp, ordular kurup savaşmazlar. Gerçekten öyle mi? 1974 - 1978 yılları arasında şempanzelerin gerilla taktikleri ile birbirine saldırdıkları ve sonunda bütün bir kabilenin yok olduğu Gombe Savaşı, bildiklerimizin doğru olmadığını gösteriyor.
Sonuçta şempanzelerden bahsediyoruz, yani milyonlarca kişi ölmedi. Ancak o güne kadar görülmemiş bir şekilde insanlarla ortak davranışları olan bu şempanzelerin sistematik olarak ve gerilla taktikleri uygulayarak savaştıkları görüldü. Sonraki yıllarda benzer olaylar olsa da bilim dünyasının hayvanlara bakış açısını kökten değiştiren Gombe Savaşı nedir, neler yaşandı gelin biraz daha yakından inceleyelim.
Şempanze davranışlarını izlemek için yola çıktılar:
- Jane Goodall
Bugün yapılan çalışmalar ve belgeseller hayranlık uyandırıyor olsa da 1960’lı yıllara kadar kimsenin aklına maymunları incelemek gelmemişti. Eğer büyük maymun davranışlarını incelerlerse insan davranışlarını da temellendirebileceklerini düşünen bir grup bilim insanı, dünyanın farklı noktalarına doğru yola çıktılar.
Jane Goodall, bugün Gombe Ulusal Parkı olan Tanzanya’daki Gombe Ormanı’na gitti. Burada yaşayan pek çok şempanze grubu vardır. Goodall tarafından yapılan incelemeler, bugün bile hayvan bilimcilerin çalışmalarına ışık tutmaktadır. Özellikle yaptığı bir inceleme, bilim dünyasının şempanzelere bakışını kökten değiştirmiştir.
Lidersiz kalan bir kabile:
Jane Goodall tarafından yapılan incelemelere göre bu şempanzeler doğa dostu, bir grup hippi gibi takılan sevimli canlılardı. Ne bir şiddet ne bir cinayet yoktu. Elbette, bazı bilim insanları bu raporların yanlış olduğunu ve Goodall’ın çalışmalarına duygusal yaklaştığını söyledi. Haklılardı ama Goodall bile neler olduğunu çok geç anlayacaktı.
15 dişi, 15 erkekten oluşan bir şempanze grubunun lideri olan Leakey 1971 yılında öldü. Ne olacak yeni lider gelsin diyebilirsiniz ancak maymun dünyasında lider olmak kolay değil. Liderler tüm dişilerle çiftleşir, grubu yönlendirir, temel davranışları belirler ve en önemlisi grup içindeki güçlü erkeklerle ittifaklar kurarak yönetimin sorunsuz bir şekilde işlemesini sağlarlar.
İsyan çıkıyor:
Leakey öldükten sonra lider olan Humphrey iyiydi ama grup içindeki diğer erkeklerle ittifak kuramıyordu. Bunun üzerine Charlie ve Hugh isimli iki erkek kardeş, Humphrey’in liderliğine karşı çıktılar. İsyan ile birlikte grup kendi içinde bölünmeye başladı. Sonunda Kahama olarak isimlendirilen Charlie ve Hugh grubu başka bir alana giderek Kasakela olarak isimlendirilen Humphrey grubunu geride bıraktı.
Kahama grubu 7 erkek 3 dişiden, Kasakela grubu 8 erkek 12 dişiden oluşuyordu. Vahşi doğada bu tür bölünmeler görülebilir, ortada herhangi bir sorun yoktu. Ancak yıllar süren ve sonunda ayrılıkla sonuçlanan bu gruplaşma bildiğimiz bölünmelerden değildi. Sonrasında yaşanan olaylar gerçek bir maymunlar cehenneminine benziyordu.
Bul ve yok et:
1974 yılında, bir grup Kasakela erkeğinin tek başına yiyecek arayan bir Kahama erkeğini takip ettikleri görüldü. Godi adı verilen bu genç erkeği tek başına bulan 6 kişilik erkek grubu onu yakaladı. Gruptan bazıları Godi’nin ellerini ve ayaklarını tutarken diğerleri onu dövmeye başladı. Son olarak kafasına taşla vurdukları görüldü ve Godi’den bir daha haber alınamadı. Aldığı yaralar nedeniyle öldüğü düşünülüyor.
Olaylar bununla sınırlı kalmadı. Sonraki yıllar boyunca Kasakela erkekleri, tek başına yiyecek aramaya çıkan Kahama erkeklerini tek tek buldular ve döverek öldürdüler. Bu tam bir gerilla taktiğiydi çünkü şempanzeler pek çok şeyi birlikte yapsalar bile yalnız yemek ararlardı ve Kasakela grubu bunu biliyordu.
Yaşanan bu sistematik saldırılar sırasında Kahama dişilerinden biri yaşadığı yoğun stres nedeniyle kendinin ve grubun yavrularını parçalayarak yediği görüldü. 1977 yılında Charlie ve Sniff adı verilen son Kahama erkeklerinin öldürülmesi ile birlikte sıra dişilere geldi. 3 dişi zorla Kasakela bölgesine götürüldü. Bir tanesi karşı çıkınca ısırılarak ve dövülerek öldürüldü. Bütün yavrular yok edildi. Yıl 1978 olduğunda Kahama grubu tamamen ortadan kalkmıştı.
Gombe Savaşı neden yaşandı?
Jane Goodall tarafından bizzat gözlemlenen bu olaylar bütün bilim dünyasını şoke etti. Primatların bazı insan davranışları sergiledikleri biliniyordu ancak böylesine sistematik bir savaşla ilk kez karşılaşılıyordu. Goodall, uzun süre boyunca uykularının kaçtığını ve onu en çok rahatsız eden sahnenin, bir Kasakela erkeğinin dövdüğü Kahama erkeğinin kanını içmesi olduğunu söylüyor.
Olay hakkında araştırmalar yapan bilim insanları, bu durumun bir anomali olduğunu söylüyorlar. Kaynakların yetersiz kaldığı durumlarda hayvanların bu tür davranışları sergilemelerinin doğal olduğu sonucuna varıldı. Yani bolluk ve bereket içinde yaşayan hiçbir hayvan grubu bu tür bir davranış sergilemez.
Fakat 'Temas hipotezi' olarak adlandırılan bir durumu da göz ardı etmemek gerekiyor. İnsanlarda da var olan bu durum, grupların birbirini biz ve onlar şeklinde gördüğünü ortaya koyuyor. Primatlarda da bu tür bir durumun yaşanıyor olması ve gruba bağlılık görülmesi Gombe Savaşı’nı çok daha doğru bir şekilde açıklıyor.
Ortalığın maymunlar cehennemine döndüğü şempanzeler arasında yaşanan Gombe Savaşı nedir, neler yaşandı gibi merak edilen soruları yanıtladık ve hayvanlar arasında neden böyle sistematik bir savaş yaşandığından bahsettik. Gombe Savaşı hakkındaki düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
