Ülkemiz dahil olmak üzere dünyadaki ülkelerin büyük bir bölümü metre ve kilogram bazlı 10’luk metrik sistemini ölçü birimi olarak kullanıyor. Ancak Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık yani İngiltere ile bazı eski sömürge ülkeleri hala kraliyet ölçü sistemi olarak adlandırılan bir sistem kullanıyor. Kraliyet ölçü sistemi mil, feet, galon, inç, yard gibi bizim için farklı olan birimlerden oluşuyor.
ABD ve Birleşik Krallık gibi iki büyük ülkenin neden hala yüzlerce yıl öncesinden kalma bilim dışı kraliyet ölçü sistemi kullandığı tam olarak bilinmiyor. Hatta o ülkede yaşayan vatandaşlar bile çoğu zaman bu duruma karşı çıkıyorlar. Dönemin kralları tarafından belirlenmiş, hiçbir geçerliliği olmayan kraliyet ölçü sistemi nedir, metrik sistem nedir, neden hala dünyanın farklı ülkeleri farklı ölçü birimleri kullanıyor gelin yakından bakalım.
ABD ve Birleşik Krallık’ta kullanılan kraliyet ölçü sistemi nedir?
Kraliyet ölçü sistemi emperyal sistem ya da imparatorluk sistemi olarak da adlandırılır. Bu sistemdeki temel ölçü birimleri mil, feet, galon, inç ve yarddır. İnç birimi temel olarak her şeyin 12’de biri anlamına gelir ve ölçüm sisteminde genel olarak baz alınan asıl birimdir. Diğer birimler bunun üzerine kurulur. Ancak tam olarak da kurulmaz.
Örneğin feet ölçüsü bir ayak uzunluğu anlamına gelir ve elbette herkesin ayak boyu farklı olduğu için muğlak bir birimdir. Yard, Kral 1. Henry’nin burnundan ayak ucuna kadar olan mesafedir. Galon kase anlamına gelir. Libre ise gümüş para değerini gösterir. Yani genel olarak baktığımız zaman bu ölçü birimlerinin hiçbirinin matematiksel bir karşılığı yoktur.
Dünya genelinde kullanılan metrik sistem nedir?
Le Système International d'Unités kısaca Sl, Türkçesi ile Uluslararası Birim Sistemi olarak anılan metrik sistem; 1795 yılında Fransızlar tarafından belirlenerek daha sonra tüm dünya tarafından kabul edilen, metre ve kilogramın esas alındığı onluk tabanlı bir ölçü birim sistemdir.
Metrik sistem basittir. İnsanın 10 parmağı olduğu için 10’luk sistem kullanmıştır. Metrik sistemin temel taşı olan metre birimi 1983 yılında bilimsel olarak temellendirilmiştir. Buna göre 1 metre, vakumlu ortamda ışığın saniyenin 299.792.458'de 1'i süresince aldığı mesafedir.
Metreyi temel aldıktan sonra 10’la çarparak ya da 10’a bölerek diğer birimlere ulaşabilirsiniz. Aynı durum kilogram hesaplamalarında da geçerlidir. Kilogramı temel aldıktan sonra 10’la çarparak ya da 10’a bölerek diğer ağırlık birimlerine ulaşabilirsiniz. Kraliyet ölçü sistemine göre ne kadar da kolay ve akılda kalıcı değil mi?
ABD ve Birleşik Krallık neden kraliyet ölçü sistemi kullanıyor?
Günümüzde dünyanın neresine giderseniz gidin Uluslararası Birim Sistemi yani metrik sistemle karşılaşırsınız. Ancak Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık yani İngiltere ve eski İngiliz sömürgesi olan bazı ülkelerde hala kraliyet ölçü sistemi ile karşılaşmanız mümkün. Peki, neden?
Açıkçası neden hala ABD ve Birleşik Krallık’ta kraliyet ölçü sistemi kullanıldığını bilmiyoruz. Yalnızca biz değil, uzmanlar ve hatta bu ülkelerin vatandaşları bile bu durumun nedenini bilmiyorlar. Ancak kesin olmamakla birlikte bazı teoriler bulunuyor.
İlk teori, bu ülkelerin kendilerini dünyadan soyutlayarak özel hissetmek istemeleri. Teknolojinin kalbi ABD olduğu için hepimiz ekran boyutunu inç birimi üzerinden biliyoruz ve neden bilmiyoruz ama bu durum ABD’yi güçlü hissettiriyor olabilir. Aynı durum Birleşik Krallık için de geçerli olabilir.
Zaten uzun yıllar Avrupa Birliği üyesi olmasına rağmen birliğin resmi para birimi Euro yerine kendi para birimini kullanmakta ısrar eden İngiltere’den bekleyebileceğimiz bir davranış. Diğer bir teoriye göre ise bu ülkeler vatandaşlarının metrik sisteme geçmekte zorlanacağını düşünüyor olabilirler. Sonuçta ayak boyu hesabından bir anda bilimsel bir sisteme geçmek kabul edelim zor olacaktır.
Kraliyet ölçü sistemi kullanan ülkelere tepkiler:
Kraliyet ölçü sistemi kullanan ülkelere, metrik sistem kullanan ülkeler tepki göstermiyor; aksine bu ülkelere gösterilen tepkilerin büyük bölümü o ülkelerin vatandaşlarından geliyor. Çünkü artık dünya global hale geldi ve böyle büyük ülkelerin dünyanın çoğundan farklı bir sistem kullanmaları herkesi rahatsız ediyor.
Amerika Birleşik Devletleri’nde ya da Birleşik Krallık’ta mühendislik okuduğunuzu hayal edin. Yıllarca her şeyi kraliyet ölçü sistemi üzerinden hesaplıyorsunuz ve sonra mezun olup farklı bir ülkeye çalışmaya gidince karşınıza metrik sistem çıkıyor. Tüm dünyanın ortak dili olan matematik bile bu kişilere yabancı gelecektir. Bu konuda sesini çıkaran pek çok aktivist var.
Her olayın bir de diğer yüzü vardır. Diğer yüze baktığımızda ise ABD ve İngiltere’nin kraliyet ölçü sisteminde kalması gerektiğini savunan insanlar olduğunu da görüyoruz. Bazılarının haklı gerekçeleri olsa da bu tür bir savunma yapan kişilerin çoğunun radikal milliyetçiler olduğunu da belirtmek gerekiyor.
Türkiye metrik sisteme ne zaman geçti?
Az bilinen bir gerçek ancak bu topraklarda metrik sistemi kullanan ilk devlet Türkiye Cumhuriyeti değil, Osmanlı İmparatorluğu’ydu. Hatta henüz Fransa tarafından bu ölçü sistemi resmen kabul edilmeden önce yapılan Metre Konvansiyonu’nun kurucu üyelerinden biri Osmanlı İmparatorluğu’ydu. Konvansiyona katılan isim ise Paris Askeri Ateşesi Miralay Hüsnü Bey’di.
Osmanlı’da, Sultan Abdülaziz tarafından açıklanan 20 Cemaziyel Ahir 1286 yani 27 Eylül 1869 tarihli hatt-ı hümayun ile henüz Avrupa’da bile tam olarak kabul edilmemiş metrik sisteme geçilme çalışmaları başladı ve Sultan II.Abdülhamid dönemi 1881 yılında resmen bu sisteme geçildi. Ancak yapılan itirazlar sonunda 1895 yılında yeniden eski sisteme geçildi.
Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra yeniden ölçü sistemi tartışmaları gündeme geldi. Dünyanın geri kalanına ayak uydurmak için ilerici bir görüşle 1931 yılında Ölçü Kanunu yürürlüğe girerek ülkenin ölçü birimi metrik sistem olarak belirlendi.
Kraliyet ölçü sistemi ve metrik sistem nedir, neden hala Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık eski ölçü sistemini kullanıyor gibi merak edilen soruları yanıtladık ve konu hakkında bilmeniz gereken detaylardan bahsettik. Ne zaman olacağı bilinmiyor ama bir gün tüm ülkelerin bilimsel metrik sistemi kullanacağı düşünülüyor.
