Bir sosyopat hayal etmenizi istediğimizde, muhtemelen American Psycho'daki Christian Bale'i ya da Kuzuların Sessizliğinde Anthony Hopkins'i düşünmeniz olası. Fakat çoğu ruh sağlığı koşulları gibi, sosyopati veya antisosyal kişilik bozukluğu spektrumla var olur. Anlayacağınız, her sosyopat birer seri katil değildir.
Toplumumuzda da 'sosyopat' ve 'psikopat' terimleri birbirlerinin yerine de kullanılır ancak ikisi çok farklı şeyleri ifade eder. Çoğu sosyopat, dürtüsel bazı eğilimlere sahiptir ve bundan rahatsızlık duyabilir. Bir psikopat soğuktur ve her adımını hesaplar, hatta bazen sizi büyüleyebilir.
Dr. Black: “Ben, psikopatiyi antisosyal spektrumun en uç noktası olarak görüyorum. Neredeyse tüm psikopatlar antisosyaldir, ama tüm antisosyallerin psikopatisi yoktur." diyor. Sosyopat tanısının konulabilmesi için hasta, en az 18 yaşında olmalı ve çocuklukluğundan beri saldırganlık, kurallara aldırmama ve aldatma geçmişine sahip olmalıdır. İşte DSM-5'de listelenen kriterlere göre dikkat edilmesi gereken 9 işaret:
1. Empati Eksikliği
En bilindik sosyopat belirtilerinden birisi de empati eksikliğidir. ASP'li birçok insan bir vicdandan yoksundur, ancak hepsi değil. Psikopatlar ise her zaman bu semptomlara sahiptir, bu da onları özellikle tehlikeli kılan bir şey.
2. İlişkilerde Geçimsizlik
Sosyopat insanlar, duygusal ilişki kurmakta epey zorlanır, bu yüzden kurduğu ilişkilerde genellikle dengesizlerdir. Sosyopatlar, hayatlarındaki ilişkileri temellendirmek yerine onları aldatma, zorlama ve sindirme yoluyla kendi çıkarları için istismar etmeye çalışabilirler.
3. Manipülasyon
Sosyopatlar, kendi kazanımları ya da eğlence için çevrelerindeki insanları baştan çıkarmaya ve manipüle etmeye meyillidir. Ancak bu durum onların karizmatik oldukları anlamına gelmez. Dr. Black: "Bazıları için doğru olabilir ve genellikle psikopatların yüzeysel anlamda büyüleyici oldukları söylenir. Fakat klinikte çok sayıda sosyopat insan görüyorum ve onları tanımlamak için çekici terimini kullanmam."
4. Hilebazlık
Sosyopatların en bilinen öteki özelliğinden biriyse onların düzenbazlık ve dolandırıcıkta çok iyi olduklarıdır. Genellikle işlerini yoluna koymak ya da kendilerini rahat hissetmek için bu yola başvururlar. Ayrıca, eğer imkanları varsa yalanlarını çok iyi süsleyerek gizleyebilirler.
5. Duygusuzluk
Bazıları açıkça saldırgan ya da fiziksel şiddete meyilli olabilir. Diğer bir tipse direkt olarak sözleriyle insanları alaşağı etme eğilimine sahiptir. ASP'li insanlar diğer insanların duygularına karşı epey bir umursamazdır.
6. Düşmanlık
Sosyopatlar sadece kendilerine düşman olmakla kalmazlar, başkalarının davranışlarını da düşmanca olarak yorumlama eğilimindedirler, bu da onları intikam arayışına sürükler.
7. Sorumsuzluk
Birisinin ASP'ye sahip olabileceğine dair başka bir işaret de, finansal ve sosyal yükümlülükleri göz ardı etmesidir. Black, sorumlulukları görmezden gelmenin son derece yaygın olduğunu söylüyor. Örneğin, ödenmesi gereken durumlarda çocukların harçlıklarını ödememek, faturaların yığılmasına izin vermek ve düzenli aralıklarla işten ayrılmak gibi...
8. Fevrilik
Hepimizin fevri olduğu bazı anlar vardır. Black'e göre, ASP'ye sahip birisi için, bir hareketin sonuçlarını düşünmek, kararları tartmak, plan yapmak ve ona sadık kalmak son derece zordur.
9. Riskli Davranışlar
Sorumsuzluğu, fevrilik ve anlık kararlarla birleştirin, sosyopatların riskli davranışlara meyletmesi şaşırtıcı değildir. Başkalarının güvenliği için veya kendileri için çok az endişe duymaya eğilimlidirler. Bu durum da aşırı alkol tüketimi, uyuşturucu kullanımı, kumar, güvensiz seks ve tehlikeli hobilerin (suç işleme gibi) yaygın olduğu anlamına gelir.
Kirli Hava, Kalamarların Psikolojisini Bozuyor
Terapi, özellikle hafif vakalarda, bazı semptom ve yan etkilerin tedavisine yardımcı olabilir. Ancak bir sosyopatın profesyonel yardım alması gerçekten alışılmadık bir durum. Dr Black: “Bu bozukluğun sebeplerinden biri genel bir içgörü eksikliğidir. Sosyopatlar sorunlarını olduğunu kabul edebilirler. Eşlerinin kendilerinden memnun olmadığını biliyor olabilirler. Başlarının belaya gireceğini de biliyor olabilirler. Ama genellikle öteki insanları suçluyorlar" diyor.
İyi haber şu ki, sosyopatlığın belirtileri yaşla birlikte azalabilir. Özellikle hafif vaka olan sosyopatlar, uyuşturucudan ya da diğer kötü alışkanlıklardan uzak durdukları sürece onlar için hala bir umut var.
